Kapusta pekińska - jak uprawiać i pielęgnować?

Kapusta pekińska (Brassica rapa L subsp. pekinensis) to warzywo dość popularne na polskich stołach, będące głównie składnikiem sałatek i surówek. Jednak pomimo jej smaku i popularności kulinarnej raczej nieczęsto jest uprawiana w przydomowych ogrodach. Zdecydowanie rzadziej widać ją na zagonach warzywnych niż inne odmiany kapustnych. A szkoda, bo chociaż uprawa kapusty pekińskiej nie należy do dziecinnie prostych, nie sprawia też, przy odpowiednim przygotowaniu, większych trudności. Dlatego warto poznać wszystkie wymagania uprawowe tego smacznego warzywa, by zacząć jego własną uprawę.

Kapusta pekińska - charakterystyka i wartości odżywcze

Dokładnie kapusta właściwa pekińska to roślina należąca do rodziny kapustowatych i będąca podgatunkiem kapusty właściwej. Pochodzi z terenów północnych Chin i Japonii, gdzie była uprawiana już od III wieku naszej ery, jednak do Europy dotarła dopiero w XX wieku. Obecnie uprawia się ją w wielu rejonach świata, w których występuje umiarkowany klimat. Najbardziej wartościową gastronomicznie częścią są jej liście - charakterystyczne, szerokie, o owalnym kształcie. Pomarszczone na wierzchu, są żyłkowane i falisto wykończonych brzegach.

Cała główka ma beczkowaty, wydłużony kształt i jest raczej zwarta. Wewnętrzne liście są zwykle jaśniejsze i mogą być w kolorze zielonym, aż do kremowo-żółtego. Łodyga jest bardzo krótka, a cała część nadziemna zwykle osiąga długość około 40-50 cm.

Jest to warzywo bardzo zdrowe. Jego niska kaloryczność sprawia, że 100 g kapusty pekińskiej to tylko 40 kcal. Zawiera podobną ilość witaminy C jak cytryna, a do tego jest bogatym źródłem witamin A i B, rutyny, beta-karotenu, magnezu, potasu, wapnia i innych minerałów. Wewnętrzne liście kapusty pekińskiej mają najwięcej witaminy C, podczas gdy zewnętrzne są magazynem kwasu foliowego i żelaza.

Kapusta pekińska posiada również szereg właściwości prozdrowotnych:

• antybakteryjne – potrafi zahamować rozwój bakterii, zarówno patogennych bakterii chorobotwórczych, jak i tych, które doprowadzają do rozkładu i psucia. Jej działanie przeciwbakteryjne jest skuteczne nawet wobec bakterii opornych na leczenie antybiotykami - takich jak Helicobacter pylori;
• antyoksydacyjne – dezaktywuje wolne rodniki, chroniąc struktury komórkowe przed uszkodzeniem;
• przeciwzapalne – zmniejsza stężenie markerów zapalnych oraz spowalnia aktywność limfocytów T, co ma szczególne znaczenie w zwalczaniu chorób autoimmunologicznych;
• przeciwnowotworowe – pochodne glukozynolanów i polifenole zawarte w kapuście pekińskiej przeciwdziałają rozwojowi niektórych nowotworów;
• zmniejsza ryzyko chorób kardiologicznych – glukozynolany nie tylko pomagają chronić przed nowotworami, ale zmniejszają stres oksydacyjny i obniżają poziom cholesterolu we krwi.

Jak widać, kapusta pekińska to naprawdę nieoceniony kompan w kuchni, tym zdrowszy, jeśli został wyhodowany samodzielnie.

Jak zatem zacząć uprawę w przydomowym warzywniku?

Wymagania uprawowe

Panujące w naszej szerokości geograficznej warunki klimatyczne sprzyjają uprawie kapusty pekińskiej. Podstawą jej prawidłowego wzrostu i plonowania jest odpowiednie przygotowanie gleby pod uprawę. Zazwyczaj kapustę pekińską uprawia się na zbiór późny, sadząc dopiero pod koniec lata, dlatego warto rozważyć odpowiedni przedplon, który poprawi jakość gleby. Mogą być nim ziemniaki, sałata, szpinak czy groszek zielony. Nie należy uprawiać kapusty pekińskiej po innych kapustnych, ponieważ stwarza to ryzyko porażenia kiłą kapustnych.

Siew i przygotowanie rozsady kapusty pekińskiej

Kapustę pekińską można uprawiać zarówno z rozsady, jak i siewu wprost do gruntu. Rozsada jest metodą zdecydowanie bardziej polecaną, ponieważ pozwala na zasadzenie już podrośniętych, silnych roślin, które lepiej poradzą sobie z kaprysami pogody i szybciej wydadzą plony.

Możemy wybrać dwa terminy upraw:

• uprawa wiosenna – siew pod osłony lub do rozsadników w marcu, sadzenie do gruntu kwiecień-maj;
• uprawa jesienna – wysiew do gruntu lub na rozsadę w połowie lipca, sadzenie w sierpniu.

Decydując się na samodzielną produkcję rozsady kapusty pekińskiej, należy pamiętać, że nie lubi ona pikowania. Dlatego lepiej jest wysiewać nasiona pojedynczo do wielodoniczek, a gotową rozsadę przenieść na miejsce stałe wraz z całą bryłą korzeniową.

Siew bezpośrednio do gruntu sprawdza się zdecydowanie lepiej w uprawie na zbiór jesienny, ponieważ kapusta pekińska siana wiosną ma tendencje do jarowizacji - w wyniku długich dni połączonych z niskimi temperaturami przedwcześnie zakwita. Nasiona należy wysiewać rzędowo, a następnie przerwać po wschodach, w momencie, gdy rozsada ma po 2-3 liście właściwe. Optymalna głębokość siewu wynosi około 1,5 cm, a polecany rozstaw wynosi 30-35 cm w rzędzie i 40-45 cm między rzędami.

Terminy siewu i nasadzeń mogą nieco się różnić w zależności od wybranej odmiany kapusty pekińskiej, ponieważ mają one różne okresy wegetacji. Dlatego im później siejemy, tym wcześniejszą odmianę należy wybrać. A odmian kapusty pekińskiej jest całkiem sporo:

• odmiany wczesne i średniowczesne – ich okres wegetacji to 55 – 65 dni. Należą do nich 'Vitimo F1', 'Michico F1', 'Hilton', 'Bristol', 'Optico';
• odmiany późne – okres wegetacji to 70-80 dni. To między innymi: 'Michihili F1' 'Bilko F1' czy 'Storido F1'.

Jak przygotować glebę pod uprawę kapusty pekińskiej?

Kapusta pekińska lubi dobrze uprawioną, żyzną i przepuszczalną glebę o wysokiej zawartości substancji organicznej. Optymalny dla niej odczyn pH mieści się w zakresie od 6,5 do 7,2. W przypadku niższego odczynu koniecznie należy wykonać wapnowanie, które ograniczy rozwój kiły kapusty, jednak należy wykonać je w roku poprzedzającym uprawę kapusty pekińskiej. Można również wykorzystać nawozy wapniowe w formie węglanu, które dodatkowo zawierają korzystny dla uprawy magnez. Należy pamiętać o tym, że gleba powinna być odpowiednio zasilona, ponieważ płytki system korzeniowy kapusty pekińskiej sprawia, że warzywo jest w stanie pobierać wodę i składniki odżywcze wyłącznie z górnych warstw podłoża. Dlatego na przykład azotem warto zasilić glebę pod uprawę kapusty pekińskiej jeszcze przed siewem lub rozsadą.

Czytaj również... Odkwaszanie lub zakwaszanie gleby | Wapnowanie

Czy kapusta pekińska potrzebuje dużo wody?

Na wysokie potrzeby pokarmowe i wodne tego warzywa wpływa nie tylko płytki system korzeniowy, ale także duża masa zielona, którą kapusta pekińska wytwarza w krótkim czasie. Niedobory wody w podłożu będą przyczyniały się do zahamowania wzrostu oraz uniemożliwią roślinie pobieranie odpowiedniej ilości składników odżywczych.

Największe wymagania wodne i pokarmowe kapusta pekińska manifestuje w okresie wiązania i wzrostu główek. Jednak podlewając kapustę pekińską, należy pamiętać, że to warzywo nie znosi zalewania - nadmiar wilgoci może prowadzić do rozwoju chorób grzybowych. Szybko rosnąca kapusta pekińska nie może być narażona na stres wywołany suszą, dlatego specjaliści zalecają nawadnianie częste, ale niewielką ilością wody.

Jak nawozić kapustę pekińską?

Ze względu na swój płytki system korzeniowy kapusta pekińska potrzebuje odpowiedniego zasilania. Dla najlepszych efektów uprawy konkretne dawki nawozów powinny być ustalone w oparciu o wcześniej sporządzoną analizę gleby. W uprawie wielkopowierzchniowej przyjmuje się, że 1 litr gleby powinien zawierać:

• 150-200 mg azotu;
• 200 mg fosforu;
• 300-400 mg potasu;
• 100-150 mg magnezu;
• 2000 mg wapnia.

W przypadku przydomowej uprawy wykonywanie analizy gleby jest czynnością raczej rzadko wykonywaną, niemniej należy pamiętać o tym, że kapusta pekińska potrzebuje bogatego nawożenia, zwłaszcza w fazie wytwarzania zielonej masy. Przekładając dawki rolnicze na niewielkie przestrzenie przydomowych ogrodów, zalecane nawożenie dla kapusty pekińskiej będzie wyglądało następująco dla 10 m² uprawy:

• azot - 130 do 170 g, przy czym połowę dawki należy zastosować na około dwa tygodnie przed siewem lub nasadzeniem;
• fosfor (w postaci tlenku) - 80 do 100 gram, na dwa lub trzy tygodnie przed siewem;
• potas (w postaci tlenku) - 150 do 220 gram, na dwa lub trzy tygodnie przed siewem;
• wapń - 100 gram;
• magnez - 15 gram.

Nawożenie warto uporządkować według programu dokarmiania, który uwzględnia wszystkie standardowe potrzeby pokarmowe kapusty pekińskiej oraz bierze pod uwagę jej fazy rozwojowe:

• we wczesnej fazie rozwoju młodych roślin, czyli po wschodach siewek lub po przyjęciu się sadzonek, warto dostarczyć dolistnie fosfor, który wspomaga prawidłowy rozwój systemu korzeniowego;
• w fazie intensywnego rozwoju liści, kapusta pekińska wymaga zrównoważonego dokarmiania nawozami NPK z mikroelementami, a także pierwszego zasilania wapniem;
• w okresie tuż przed rozpoczęciem formowania główek wskazane jest dokarmianie potasem, oraz kontynuacja podaży wapnia;
• ważną rolę odgrywają również magnez, siarka oraz mikroelementy takie jak bor, molibden, żelazo i mangan.

Warto również zastosować stymulatory, które zintensyfikują procesy fotosyntezy i poprawią pobieranie składników pokarmowych z gleby, co zwiększa odporność uprawy na niesprzyjające warunki.

Choroby i szkodniki w uprawie kapusty pekińskiej

Kapusta pekińska, podobnie jak inne rośliny może paść ofiarą patogenów i insektów. Znając najwcześniej występujące objawy, można prawidłowo rozpoznać problem i skutecznie mu przeciwdziałać.

Do najczęściej występujących chorób należą:

• Czerń krzyżowych - powodowana przez patogenne grzyby z gatunku Alternaria (najczęściej A. alternata i A. brassicae) zwana jest również czarną plamistością roślin krzyżowych lub alternariozą kapustowatych. Charakterystycznym znakiem obecności grzyba są brunatnoczarne naloty zarodnikującej grzybni, pojawiające się na liściach. Plamy mogą pojawiać się zarówno w fazie formowania główki, jak i atakować młode siewki. Tkanki w miejscu porażenia zamierają i wykruszają się.
  
  Choroba rozwija się w temperaturze 25-27^oC i gdy wilgotność powietrza osiąga 95-100%. Ważną informacją będzie fakt, że grzyby te atakują również chwasty, które mogą stanowić pierwotne źródło zakażenia, dlatego profilaktyka obejmuje regularne i dokładne odchwaszczanie grządek. Wśród środków chemicznych skuteczne są fungicydy takie jak Amistar 250 SC, stosowane na zmianę z innymi środkami, takimi jak Scorpion 325 SC lub Zato 50 WG.
  
  
• Kiła kapusty - powodowana przez Plasmodiophora brassicae. Zarodniki tego grzyba mogą przetrwać w glebie nawet przez 10 lat, dlatego ta choroba jest uznawana za jedną z najgroźniejszych chorób dotykających kapustne. Najbardziej charakterystyczne objawy znajdują się pod ziemią - są to bardzo rozpoznawalne wyrośla na korzeniach, które czasem mogą zrastać się w jedną, nieforemną bryłę. W początkowym stadium na korzeniach pojawiają się żółtawe lub białawe guzki, które następnie rozrastają się nieregularnie, tworząc wyrośla o jasnożółtym środku. U zaatakowanych korzeni spada zdolność przewodzenia wody i składników odżywczych, co sprawia, że roślina rośnie powoli, nie zawiązuje główek i często więdnie. Na dalszym etapie choroby wyrośla ciemnieją i zaczynają gnić, a przegnita bryła korzeniowa staje się ogniskiem infekcji w następnych latach.
  
  Rozwojowi choroby sprzyja niskie pH gleby, wysoka wilgotność i temperatura w przedziale 22-25^oC. Profilaktyka kiły kapusty obejmuje płodozmian, czyli co najmniej 5-letni odstęp pomiędzy kolejnymi uprawami kapustnych na tym samym terenie, zapewnienie odpowiedniego pH podłoża oraz odkażanie podłoża w wypadku wystąpienia choroby. Dobrze sprawdza się również zaprawianie korzeni rozsady przed nasadzeniem (z zastosowaniem np. Zaprawę Nasienną Fitogard, Agavit lub Polyversum WP).
  
  
• Zgorzel siewek roślin kapustnych - zwana popularnie czarną nóżką może być powodowana przez wiele różnych grzybów. Objawia się masowym zamieraniem siewek po wschodach lub kiełkujących nasion jeszcze przed wschodami. Chorobie sprzyjają przede wszystkim za niska temperatura i wysoka wilgotność, a także zbyt gęsty wysiew nasion.
  Najlepszą profilaktyką zgorzeli siewek jest wybór odpowiednich nasion do siewu, zaprawianie nasion oraz odpowiednia jakość gleby użyta do produkcji rozsad lub do wysiewu.
  
  W zwalczaniu zgorzeli siewek przydatny będzie preparat grzybobójczy, na przykład Magnicur Energy 840 SL.
  
  
• Tipburn - to choroba wywołana przez zaburzenia fizjologiczne wywołane zwykle nieprawidłowości w gospodarce wapniowej. Objawia się przez usychanie i żółknięcie brzegów liści. Aby zapobiec chorobie, kapustę należy regularnie podlewać, a w razie zauważenia objawów zaleca się opryskać uprawę 1,5% roztworem saletry wapniowej.

Z kolei najczęściej atakujące kapustę pekińską szkodniki to między innymi:

• Bielinek kapustnik (Pieris brassicae) to chyba jeden z najlepiej rozpoznawalnych szkodników roślin kapustnych. Duży, kremowo-biały motyl o rozpiętości skrzydeł w przedziale 5-6 cm. Naroża pierwszej pary mają brunatne lub czarne zabarwienie, a u samic występują po dwie owalne czarne plamki na pierwszej parze skrzydeł.
  
  Larwy bielinka, które wyrządzają szkody w uprawach roślin kapustnych to żółtozielone gąsienice z charakterystycznymi, czarnymi główkami i czarnymi plamami i trzema żółtymi pasami na grzbiecie. Larwy mogą osiągać długość nawet do 4,5 cm. Ich żarłoczność jest ogromna - mogą wyjeść cały miąższ liścia, pozostawiając tylko główne nerwy.
  
  Na szczęście zwalczanie bielinka kapustnika nie jest niemożliwe, a profilaktyka stosunkowo łatwa. Aby odstraszyć bielinka od składania jaj na liściach kapusty, wystarczy uprawiać ją wraz z roślinami, których zapach działa na nie drażniąco lub dezorientująco (hyzop, mięta, majeranek, lawenda, aksamitka). Również sadzenie kapusty współrzędnie z pomidorami lub selerem pomogą zabezpieczyć ją przed tym skrzydlatym szkodnikiem.
  
  Jeśli jednak bielinek już się zadomowił i zaczyna częstować się kapustą pekińską, warto wykonać oprysk z krwawnika lub zastosować gotowy preparat (np. Lepinox Plus, Karate Gold lub Deltam).
• Śmietka kapuściana (Delia radicum) to zdecydowanie jeden z najgorszych szkodników kapusty. To gatunek muchówki, której larwy żerują na korzeniach, uszkadzając je i doprowadzając nawet do zamarcia całej rośliny. Larwy śmietki są białe, beznogie i osiągają długość od 4 do 6 mm. W związku z ich żerowaniem upośledzone zostaje pobieranie wody i składników odżywczych z gleby, przez co roślina rośnie wolniej, więdnie, a w efekcie także zamiera. Po wyjęciu porażonego egzemplarza z podłoża, w korzeniach można zauważyć płytkie tunele, wydrążone przez larwy.
  
  Profilaktyka przeciwko śmietce kapuścianej obejmuje współrzędną uprawę pomidorów lub selera, a także nakrycie uprawy siatką o oczkach 1×1 mm, która uniemożliwi muchówkom złożenie jaj w pobliżu kapusty.
  
  W przypadku konieczności zastosowania środków owadobójczych najszerzej polecanymi środkami są Mospilan 20 SP i Karate Zeon 050 CS.
• Mszyca kapuściana (Brevicoryne brassicae) to pluskwiak równoskrzydły z rodziny mszycowatych, których dorosłe okazy osiągają 2 do 3 mm długości, mają kolor żółtozielony z szarym, intensywnym nalotem. Larwy są bardzo podobne do dorosłych okazów, tylko odrobinę od nich mniejsze. Mają bardzo krótki cykl rozwojowy, przez co w ciągu roku może rozwinąć się 8 do 12 pokoleń tego szkodnika. Szkodniki żerują na liściach kapusty pekińskiej (i innych kapustnych) wysysając soki z liści i ogałacając je ze składników pokarmowych, co często tworzy okazję do zakażeń patogenami. Porażone liście ulegają skręceniu i odbarwieniu, wzrost rośliny jest zahamowany, a przy braku reakcji hodowcy może dojść do zwiędnięcia i zamarcia całej rośliny. Zwłaszcza odmiany średnio wczesne są narażone na ataki mszycy kapuścianej, a młode rośliny są bardzo na nie wrażliwe.
  
  W walce z mszycami kapuścianymi pomagają ich naturalni wrogowie - larwy i chrząszcze biedronek, złotooki, drapieżne larwy much bzygowatych czy pasożytnicze błonkówki z gatunku Diaeretiella rapae, jednak często inwazja urasta do rozmiarów, w których jedynym rozwiązaniem jest zastosowanie środka owadobójczego – Emulpar 940 EC czy Mospilan 20 SP.