Skrzyp polny - chwast czy cenna roślina? Jak wykorzystać skrzyp do ochrony roślin w ogrodzie?

Skrzyp polny jest rośliną występującą pospolicie w całej Polsce - od Bałtyku po Tatry. W nowoczesnym ogrodzie jest często traktowany jako chwast, zwłaszcza gdy wyrasta w miejscu, do którego zupełnie nie pasuje - na trawniku czy wypielęgnowanej rabacie. Jednak skrzyp to znacznie więcej niż chwast. Posiada on bowiem nie tylko właściwości lecznicze i jest bogatym źródłem minerałów, ale wspomoże również przydomową uprawę roślin.

Dużo hałasu o... skrzyp!

Skrzyp polny (Equisetum arvense) to wieloletnia roślina, uznawana w Polsce za gatunek rodzimy. Jest to jednak roślina kosmopolityczna, co oznacza, że występuje w wielu krajach na całej kuli ziemskiej. Jego mało efektywny wygląd sprawia, że wielu posiadaczy ogrodu regularnie usuwa go z rabat czy trawników.

Skrzyp polny można spotkać w wielu miejscach - rośnie zarówno na terenach uprawnych i w przydomowych ogrodach, jak i na ugorach, przy drogach i torach, na nieużytkach, a nawet na wysypiskach. Szczególnie chętnie rośnie tam, gdzie człowiek doprowadził do niemal całkowitego zniszczenia flory - na siedliskach ruderalnych, czyli w opuszczonych domach, starych magazynach czy ruinach. Za to szczególnie rzadko można spotkać go na łąkach. Pojawienie się skrzypu może oznaczać wzrost wilgotności w głębszych partiach gleby.

Rosnąc, skrzyp polny tworzy dwa rodzaje pędów:

• płonny, o długości około 40 cm, który rozgałęzia się okółkowo, ma jasnozielony kolor i około 10 do 12 gałązek bocznych,
• zarodnionośny - jasnobrązowy lub czerwonawy, strzeliście wzniesiony pęd o długości między 10 a 30 cm, na którego szczycie znajduje się ciemny kłos zarodnionośny, zawierający zarodniki. Po dojrzeniu zarodników pęd obumiera, a zobaczyć można go jedynie wczesną wiosną, zanim zaczną rosnąć zielone pędy płonne

Roślina charakteryzuje się drobnymi liśćmi w postaci czarnych ząbków z białą obwódką, które występują na pędach płonnych. Każdy pęd ma około 16-20 liści, które często mylone są z długimi, cienkimi pędami, wyrastającymi z okółka.

Pomimo posiadania zarodni, główną drogą rozmnażania się skrzypu jest podziemne kłącze. Dodatkowo bardzo rozbudowana, szeroka sieć korzeni sprawia, że w krótkim czasie roślina może rozprzestrzenić się na sporym areale.

Pęd płonny skrzypu polnego

Skrzypiąca skarbnica witamin i minerałów

Skrzyp polny jest źródłem wielu witamin i minerałów, a jego właściwości lecznicze są znane już od czasów starożytnych, kiedy używany był głównie do przyspieszenia gojenia się ran. Jedną z nazw, jakie nadano skrzypowi, jest „cynowe ziele”, ponieważ jego szorstkie łodygi wprost idealnie nadawały się do polerowania cynowych naczyń, którą to właściwość odkryto w średniowieczu.

Do najcenniejszych mikro i makroelementów zawartych w skrzypie należą:

• krzemionka - to dzięki sporej zawartości krzemionki pędy skrzypu charakterystycznie trzeszczą, a roślina zawdzięcza swoją polską nazwę. Dodatkową zaletą jest fakt, że forma skrzypowej krzemionki jest bardzo dobrze przyswajalna, dlatego często stanowi ona składnik suplementów poprawiających kondycję włosów, skóry i paznokci. Krzemionka wspiera i uszczelnia również naczynia krwionośne i błony śluzowe,
• saponiny to związki wspierające układ moczowy. Nie tylko poprawiają proces produkcji moczu, ale odkażają cały układ moczowy, zapobiegają infekcjom i stanom zapalnym, a także wspomagają układ trawienny, poprawiając wchłanianie pokarmu z jelit,
• alkaloidy, czyli związki i działaniu przeciwbólowym i antybakteryjnym,
• fitosterole, czyli sterole roślinne, redukują proces wchłaniania się „złego” cholesterolu i hamują powstawanie wolnych rodników,
• potas - bierze udział w normalizowaniu poziomu wody w organizmie i wspiera mięsień sercowy,
• żelazo - ma udział w tworzeniu czerwonych krwinek, wspiera układ odpornościowy i tonizuje układ nerwowy,
• mangan - pierwiastek, który nie tylko poprawia wchłanianie żelaza czy pomaga przeciwdziałać szkodliwemu działaniu wolnych rodników, ale pomaga także regulować płodność,
• witamina C wspiera układ krwionośny i immunologiczny,
• kwasy organiczne regulują prawidłową przemianę materii oraz produkcję soków trawiennych.

Wynikające ze składu właściwości lecznicze i prozdrowotne, czynią ze skrzypu polnego cenny surowiec zielarski. W fitoterapii są nim zwykle ususzone pędy płonne, które zbiera się od czerwca do sierpnia. Za najbardziej wartościowy surowiec uważa się jednak ziele skrzypu zebrane na przełomie lipca i sierpnia.

Ziele zbierane jest w pogodne, suche dni, w momencie, gdy poranna rosa już obeschła. Zebrane pędy powinny mieć 15-20 cm długości. Rozkłada się je w suchym i przewiewnym miejscy, pozwalając umknąć wszelkim „mieszkańcom”, a następnie suszy w temperaturze od 40 do 60°C Gdy pędy staną się kruche, szarawe i bezwonne suszenie uznane jest za zakończone.

Tak pozyskane ziele może posłużyć jako składnik herbaty, wywaru lub naparu, a także jako dodatek do relaksującej kąpieli, która dodatkowo wpłynie korzystnie na stan naszej skóry.

Pęd zarodnikonośny skrzypu polnego

Zastosowanie skrzypu w ogrodzie

Skrzyp nie tylko świetnie wspomoże ludzki organizm, ale może być niezłym remedium na wiele ogrodowych problemów. Skrzyp nadaje się świetnie zarówno na gnojówkę do podlewania, jak i do oprysku a jego właściwości nie tylko użyźnią glebę, ale pomogą poradzić sobie z niektórymi szkodnikami i chorobami.

Jak przygotować gnojówkę ze skrzypu polnego?

Gnojówka ze skrzypu jest świetnym sposobem na wzmocnienie roślin, a ten całkowicie ekologiczny i bezpieczny dla środowiska preparat, będzie również działał odstraszająco na niektóre owady - na przykład mszyce czy przędziorki. Gnojówka ze skrzypu pozwala uporać się z niektórymi chorobami, na przykład z mączniakiem prawdziwym, a wysoka zawartość krzemionki wpłynie korzystnie na ogólną kondycję rośliny, sprawiając, że jej tkanki będą mniej podatne na infekcje.

Do przygotowania gnojówki ze skrzypu potrzebujemy około 1 kg ziela, najlepiej zebranego na przełomie lipca i sierpnia, które po rozdrobnieniu trzeba zalać 10 litrami wody. Zabezpieczony przed owadami i zanieczyszczeniami pojemnik z mieszaniną (za pomocą firanki, siatki lub niedomkniętej pokrywy) odstawiamy na 3-4 tygodnie (zależnie od temperatury) w zacienione miejsce ogrodu, aby mikstura dojrzała. O zakończeniu fermentacji będzie świadczyło zaprzestanie pienienia się mikstury. Wtedy można rozcieńczać preparat i stosować do podlewania lub oprysku.

Czytaj także... Nawóz z pokrzyw - jak przygotować i jak używać?

Wywar ze skrzypu polnego - jak zrobić?

Wywar ze skrzypu również ma działanie owadobójcze i bardzo dobrze sprawdza się w walce z mszycami i innymi szkodnikami wyposażonymi w aparaty gębowe o mechanizmie kłująco-ssącym. Bardzo dobrze działa również jako preparat osłonowy w uprawie pomidorów - zwłaszcza przeciwko mączniakowi prawdziwemu, suchej plamistości liści czy septosporiozie.

Aby wykonać wywar, 1 kg pokruszonego ziela skrzypu należy zalać 10 litrami wody i odstawić na 24 godziny, a następnie gotować przez około 30 minut. Podobnie jak w przypadku gnojówki, tak i wywar dobrze jest rozcieńczyć, w zależności od opryskiwanej rośliny i zwalczanego problemu.

Wywar ze skrzypu działa nie tylko na pomidory, pomaga także w uprawach sadowniczych, zwalczając parcha jabłoni, kędzierzawość liści brzoskwini, czy mączniaka prawdziwego ogórków.

Gotowe preparaty ze skrzypu polnego

Jeśli w naszym ogrodzie i jego okolicy nie rośnie skrzyp lub po prostu nie mamy czasu bądź ochoty na domową produkcję wywarów czy gnojówek, możemy sięgnąć po gotowe preparaty na bazie skrzypu (np. Evasiol marki Target lub Ekstrakt ze skrzypu Agrobios), które mają dokładnie takie samo działanie i właściwości, a zaoszczędzą czasu, spędzonego na zbieraniu surowca i oczekiwaniu na dojrzewanie gnojówki czy wywaru.

Jak usunąć skrzyp z ogrodu?

Pomimo niewątpliwych zalet skrzypu, trzeba uczciwie przyznać, że pozostawiony bez nadzoru może skutecznie porosnąć wypielęgnowany ogród czy warzywne rabaty. Ponieważ głównym sposobem rozmnażania skrzypu są kłącza podziemne, a jego korzenie sięgają daleko, najlepszym sposobem na jego usunięcie jest dokładne przekopanie miejsc, w których rosną skrzypy za pomocą wideł, usuwając przy okazji z ziemi wszystkie fragmenty korzeni. To bardzo ważne, ponieważ skrzyp może odrodzić się nawet z niewielkiego kawałka, który został przeoczony podczas przekopywania. Dla większej pewności warto zabieg powtórzyć co najmniej dwukrotnie.

Na nieużytkach, drogach utwardzonych, chodnikach czy podjazdach można zastosować preparaty chwastobójcze totalne, np. Sprinter 350 SL. Należy jednak pamiętać, że jest to środek, który zniszczy wszystko co zielone, więc nie należy go stosować w warzywnikach czy na rabatach. 

Uwaga! Spośród różnych odmian skrzypów, jedynie skrzyp polny jest rośliną, która wywiera pozytywny wpływ na organizm człowieka. W Polsce innym popularnym gatunkiem skrzypu jest skrzyp błotny (zwany też bagiennym), który dla niewprawnego oka wygląda niemal tak samo, jak leczniczy skrzyp polny.

Ponieważ skrzypy te dzielą również siedliska, odróżnić można je tylko dzięki niewielkim detalom. Do takich detali należą białe obrzeżenia ząbków pochwy skrzypów - u polnego jest ono wąskie, podczas gdy skrzyp błotny charakteryzuje się znacznie szerszym, białym brzegiem. Dlatego na łowy zielarskie warto zabierać ze sobą lupę.

Innym szczegółem pozwalającym odróżnić ziele lecznicze od trującego będzie kanał powietrzny, widoczny w przekroju poprzecznym łodygi. Skrzyp polny ma dość szeroki kanał powietrzny, podczas gdy skrzyp błotny charakteryzuje się wąskim kanałem. Warto również wiedzieć, że u skrzypu błotnego, podobnie jak u gałęzistego, pstrego i zimowego, pędy płonne występują jednocześnie z zarodnionośnymi, dlatego pojawiają się później niż u skrzypu polnego.

Jeśli jednak chcemy mieć 100-procentową pewność, że do gnojówki czy wywaru użyliśmy skrzypu polnego, a nie innego, bezwartościowego gatunku, możemy skorzystać z preparatów opartych na wyciągu ze skrzypu polnego, takich jak wspomniany wcześniej Evasiol.