Szachownica (Fritillaria) to roślina należąca do rodziny liliowatych (Liliaceae). Rosnącą w naturalnych warunkach można ją spotkać na terenach od Ameryki Północnej, Afryki aż po Chiny. Są to jedne z bardziej oryginalnych bylin cebulowych. Do rodzaju Fritillaria należy ponad 140 gatunków, jednak uprawianych jest jedynie kilka z nich. W XVI wieku roślina przywędrowała do Europy. Dzięki swej niebanalnej urodzie zyskuje w Polsce coraz większą popularność.
Cebule szachownicy bardzo przypominają cebule lilii (byliny są spokrewnione). Natomiast kielichy ich kwiatów bardziej przypominają kielichy tulipanów, tyle, że rosną w dół. W zależności od tego do którego gatunku należą, ich kwiaty wyrastają pojedynczo albo są zebrane w baldachy. Niestety kwitną dość krótko, bo zaledwie do dwóch tygodni na przełomie wiosny i lata. Osiągają również różną wysokość, od 30 cm aż do ponad metra.
Niezwykłe jest to, że szachownice są zapylane przede wszystkim przez osy. Z ich dobrodziejstw korzystają również bogatki i sikorki modre przenosząc na swych ciałkach pyłek.
Uprawa szachownicy - wymagania i stanowisko
Jeśli zapewnimy szachownicom odpowiednie warunki początkowe, to uprawa tych bylin nie jest zbyt skomplikowana. Roślina ta kocha słońce i dlatego dobrze jest znaleźć jej nasłonecznione miejsce. Podłoże powinno być żyzne, próchnicze, lekkie i przepuszczalne, najlepiej o odczynie pH obojętnym. Do tego suche latem, ale wilgotne w okresie wegetacji.
Szachownica należy do tego rodzaju roślin cebulowych, których cebul nie ma konieczności wykopywania na zimę. Są one na tyle odporne na mrozy, że spokojnie przetrwają w glebie. Pozwoli to roślinie się rozrastać i z biegiem lat będą tworzyły coraz większe kępy pięknie kwitnących roślin.
Jest tylko jeden powód, gdy jest konieczność wykopania cebul niektórych gatunków. To nadmierna wilgotność w okresie, gdy przechodzą w stan spoczynku, czyli od końca czerwca. Wówczas wymagają, by podłoże było suche. A jeśli miejsce, w którym rosną jest podmokłe, powinno się je wykopać i przechować do końca sierpnia w ciepłym przewiewnym i suchym pomieszczeniu. Ale pamiętać należy, że powinno się je zasypać lekko wilgotnym torfem, gdyż cebule mają tendencje do zasychania.
W sierpniu ponownie zakopujemy je w gruncie. Ale wśród szachownic mamy wyjątki, np. szachownica kostkowata wymaga do prawidłowego rozwoju stale wilgotnego podłoża, nie może rosnąć w pełnym słońcu, ale w półcieniu a gleba musi mieć odczyn kwaśny. W naturze porasta wilgotne łąki i zarośla, dlatego trzeba jej stworzyć podobne warunki, sadząc np. w pobliżu oczka wodnego, nie przeszkadza jej bowiem nawet czasowe zalanie.
Jak widać bardzo ważny jest dla większości szachownic okres spoczynku, gdy rośliny znikają z powierzchni. Jeśli w jednym miejscu rośnie ich sporo, to po przekwitnięciu będą to miejsca puste. Dlatego dobrze jest sadzić rośliny obok innych, które te puste czasowo miejsca wypełnią.
Jak rozmnażać szachownice?
Szachownice można rozmnażać na dwa sposoby. Po pierwsze z nasion. W tym wypadku trzeba wziąć pod uwagę, że na pierwsze kwiaty można czekać nawet 2-3 lata a nowe pokolenie może nie mieć już cech roślin matecznych. Drugi, szybszy sposób na rozmnażanie, to cebulki przybyszowe, które co roku przyrastają do cebuli głównej. Bez problemu dają się oddzielić, dzięki czemu możemy sadzić je w nowych miejscach.
W Polsce uprawianych jest kilka gatunków szachownic, mających liczne odmiany. Są bardziej lub mniej popularne, ale wszystkie niezwykle urokliwe. Warto poznać choć niektóre, zakochać się i ozdobić nimi własny ogród.
Szachownica cesarska
Szachownica cesarska (Fritillaria imperialis) jest gatunkiem najbardziej popularnym uprawianym w polskich ogródkach. I nie ma się czemu dziwić, jej uroda jest spektakularna. Przywędrowała do nas z Azji i przyjęła się pod nazwą cesarska korona. Kwitnie wiosną (kwiecień/maj), najpierw wypuszcza intensywnie zielone liście, które mają kształt ostro zakończonych mieczy. Z ich środka wyrasta długi (1-1,2m), sztywny pęd, na górze którego pojawiają się piękne, w intensywnych barwach kielichy kwiatowe skierowane ku dołowi, ciasno obok siebie wkoło pędu posadowione. Z ich wnętrza wyzierają długie pręciki barwy kremowej, które są dodatkową ozdobą kwiatów.
W zależności od odmiany kwiaty przybierają intensywny kolor żółty, pomarańczowy lub czerwony. Na samym szczycie pędów, powyżej kwiatostanów, wyrasta pióropusz liści, niczym korona. Widok nieziemski.
A wybór odmian dostępnych w sklepach ogrodniczych imponująca:
- szachownica cesarska Lutea,
- szachownica cesarska Aurora,
- szachownica cesarska Aureomarginata,
- szachownica cesarska Early Fantasy,
- szachownica cesarska Rubra i wiele innych.
Szachownica kostkowata
Szachownica kostkowata (Fritillaria meleagris) nie jest już tak urodziwa jak cesarska, tym niemniej niezwykle urokliwa. W Europie spotkać ją można rosnącą w warunkach naturalnych, zdarza się to również w Polsce, ale niezwykle rzadko (objęta jest ścisłą ochroną).
Dorasta do zaledwie 20-40 cm, jest delikatna i wypuszcza niewiele krótkich, wąskich liści, które również mają kształt miecza. Z ich środka wyrasta pęd kwiatostanowy, na końcu którego pojawia się od 1 do 3 zwisających ku dołowi kielichów kwiatowych barwy najczęściej purpurowej, z charakterystyczną kratką. Wśród szachownic kostkowatych na uwagę zasługuje jedna z jej odmian – Alba, której kwiaty są barwy białej.
Szachownica perska
Szachownica perska (Fritillaria persica) nie jest już tak często spotykana w naszych ogrodach. Jej pęd również osiąga imponujący rozmiar (1-1,2m) ale nie jest nagi. Do połowy jego wysokości porastają skrętolegle, lekko skręcone, lancetowate, dość szerokie, zielone liście, które pokrywa stalowoniebieski, woskowaty nalot. Gdy kończą się liście, zaczynają pojedynczo wyrastać kielichy kwiatów, wiszące wkoło łodygi niczym dzwoneczki, tworząc grona. Kwiatostany mają zróżnicowaną barwę w ciemnych odcieniach czerwieni, fioletu i brązu. Na rynku dostępne są również odmiany w o kwiatach koloru kremowo-zielonego (np. Ivory Bells). Roślina kwitnie od kwietnia do maja.
To trzy najpopularniejsze gatunki szachownic uprawianych w polskich ogrodach. Ale jest ich o wiele, wiele więcej i warto mieć je obok siebie, podziwiając ich piękno. Wśród wielu gatunków polecają się:
- szachownica Michajłowskiego (Fritillaria michailovsky)
- szachownica ruska (Fritillaria ruthenica)
- szachownica bladokwiatowa (Fritillaria pallidiflora)
- szachownica ostropłatkowa (Fritillaria acmopetala)
- szachownica okółkowa (Fritillaria verticillata)
- szachownica Elwesa (Fritillaria elwesii)
- szachownica lisie grono (Fritillaria uva-vulpis)
