Kwitnący wrzos jest zapowiedzią jesieni. Przez większość roku ich główną ozdobą są liście, u wielu odmian złote, pomarańczowe lub srebrzyste. Jednak u schyłku lata wrzosy pokrywają się setkami kwiatów, od białych, przez różowe, liliowe, ciemnofioletowe aż po purpurę i czerwień. Dlatego zdecydowanie warto mieć wrzosy w ogrodzie - są nie tylko piękną dekoracją, ale też zapowiedzią nadchodzących w naturze zmian.
Wrzosy dla każdego ogrodnika
Wrzos zwyczajny (Calluna vulgaris) to mała, wieloletnia krzewinka. Rośnie niemal w całej Europie, w większej części Azji, a do Afryki i obu Ameryk wrzos dotarł przypadkiem, wraz z europejskimi osadnikami. Ta mała i prosta w uprawie roślina jest szalenie efektowna. Do tego niesie z sobą odrobinę dzikości i tajemniczości - od lat wrzosowiska w literaturze angielskiej opisywane są jako miejsca dzikie, niedostępne, nierzadko magiczne.
W Polsce wrzosy można znaleźć w większości lasów iglastych i... w ogrodach. Krzewinki dorastają nawet do 60 cm wysokości, ich liście są zimozielone, mogą być pomarańczowe, żółte, cytrynowe lub szare - w zależności od odmiany, a czasem po pierwszych mrozach przybierają ogniście rudą barwę, by z wiosną powrócić do swojego pierwotnego koloru.
Kwiaty są bardzo miododajne, jednak miód wrzosowy jest dość rzadki, bo jest to typ miodu późnego i w niewielkich pasiekach zostawia się go zwykle na zimowy pokarm dla pszczół. Kwiaty są bardzo trwałe, przez co chętnie zrywane są do bukietów, również suchych.
Wrzosy szczególnie pięknie prezentują się w dużych skupiskach, pokrywając większe przestrzenie, zwłaszcza gdy na jednym terenie posadzone jest kilka odmian kolorystycznych w skupiskach po kilkanaście sztuk tej samej odmiany, jednak często uprawiane są w pojemnikach, w ogrodach skalnych, na skarpach, a nawet w doniczkach.
Warunki do uprawy wrzosów
Stanowisko idealne dla wrzosów powinno być słoneczne, ale osłonięte od wiatru, który zimą może nadmiernie przesuszać rośliny. W naturze wrzosy zdolne są porastać nawet piaszczyste wydmy, jednak uprawiane w ogrodzie wymagają zdecydowanie lepszego podłoża. Najlepiej wzrastają na ziemi próchniczej, żyznej i przepuszczalnej o zdecydowanie kwaśnym podłożu (pH 3,5-5,5). Świętnie sprawdzą się jako sąsiedztwo iglaków i innych roślin kwaśnolubnych.
Wrzosy ogrodowe, zdecydowanie bardziej są delikatne niż ich szkoccy kuzyni, dlatego w ogrodzie lepiej nie sadzić ich na ziemi gliniastej i terenach podmokłych - zatrzymująca się w okolicy korzeni woda może prowadzić do gnicia korzeni i w efekcie do uszkodzenia rośliny. W celu uzyskania odpowiedniego pH podłoża warto glebę pod wrzosy podsypać kwaśnym torfem, przekompostowaną korą z drzew iglastych lub po prostu gotowym podłożem dla roślin wrzosowatych. Często najlepszym i najszybszym sposobem na uzyskanie odpowiedniego podłoża pod ogrodowe wrzosowisko jest usunięcie 30 centymetrów ziemi i zastąpienie jej przygotowanym podłożem pod wrzosy.
Czytaj także... Jak pielęgnować rośliny ozdobne podczas jesieni?
Wrzosy sadzi się w odległości 20-30 cm od siebie. Odpowiednio pielęgnowane, krzewinki wkrótce się rozrosną, tworząc pierzaste poduchy. Warto zaraz po posadzeniu najpierw podlać dokładnie podłoże (nie rośliny!), a następnie wykonać ściółkowanie korą, która pomoże utrzymać odpowiednią wilgotność podłoża, ochroni korzenie przed mrozem, a powoli rozkładając się na powierzchni gleby, dostarczy cennej próchnicy.
Wrzosy bardzo dobrze reagują na szczepionkę mikoryzową - zawarte w niej strzępki grzybów, żyjąc w symbiozie z korzeniami wrzosów, zwiększają możliwości sorpcyjne rośliny, dzięki czemu lepiej pobiera ona z gleby zarówno wodę, jak i substancje pokarmowe. Zaszczepione rośliny są odporniejsze na mróz, rosną szybciej i kwitną bardziej obficie. Zamiast szczepionki kupionej w sklepie, można przynieść kilka garści ziemi z leśnego wrzosowiska, i rozsypać pod rośliny.
Codzienna pielęgnacja wrzosów - co należy robić?
Choć dzikie wrzosy radzą sobie świetnie bez podlewania, nawożenia i innych czynności pielęgnacyjnych, wrzosy ogrodowe pozbawione pielęgnacji szybko zmarnieją. Do najważniejszych zabiegów pielęgnacyjnych należą:
- wiosenne nawożenie - wiosną najlepiej zastosować wieloskładnikowy nawóz, najlepiej przeznaczony specjalnie dla wrzosów lub ogólnie roślin kwasolubnych (np. Nawóz do Wrzosów Barwne Pole marki Target). Większość nawozów stosuje się dwa lub trzy razy w sezonie. Chyba że mamy do czynienia z nawozem wolno działającym, wtedy w zupełności wystarczy jedno zasilenie,
- przycinanie pędów - jest to zabieg, który pomaga utrzymać krzewinki w ryzach, nadać im zwarty i obfity pokrój oraz zintensyfikować kwitnienie. Wrzosy należy przycinać w kwietniu, skracając pędy nieco poniżej miejsca wyrastania kwiatów w roku poprzednim,
- podlewanie - szczególnie latem i w okresie kwitnienia, odpowiednie podlewanie jest sprawą kluczową dla prawidłowego rozwoju wrzosów. Ze względu na płytko umiejscowiony system korzeniowy, wrzosy pobierają wodę głównie z górnych warstw gleby i chociaż są odporne na suszę, to odpowiednie nawodnienie z pewnością poprawi ich ogólną kondycję i tempo wzrostu,
- zabezpieczenie przed mrozem - część odmian jest mniej mrozoodporna niż inne. Najczęściej wrzosy cierpią z powodu suszy fizjologicznej, która pojawia się pod koniec zimy, gdy coraz mocniej grzejące słońce pobudza rośliny do życia, ale zamarznięta ziemia uniemożliwia korzeniom pobieranie wody. Problem ten rozwiąże okrycie mniej odpornych odmian włókniną ogrodniczą lub dodanie do podłoża hydrożelu, który zapobiega powstawaniu zjawiska suszy fizjologicznej. Warto też obficie podlać wrzosy po pierwszych przymrozkach, ale przed nastaniem większych mrozów.
Wrzosowe legendy
Łacińska nazwa wrzosu Calluna pochodzi od greckiego słowa kallýno, co oznacza czyścić, zamiatać. Dawniej wrzosy znajdowały swoje zastosowanie jako domowe miotły. Zwłaszcza w krajach anglosaskich. Z kolei Słowianie byli święcie przekonani, że we wrzosach zaklęte są dusze, które nie mogą odejść z tego świata, a na wrzosowiskach grasują wiedźmy.
W Szkocji wrzosy kojarzono ze szczęściem i bogactwem, uważając, że kolor swój zawdzięczają krwi przelanej w walce przez szkockie klany, dzięki czemu nosząca wrzos osoba jest chroniona przed przemocą. Szkoccy pasterze przed letnim przesileniem zwykli okrążać swoje pola i łąki wraz z pasącym się bydłem, trzymając zapalone pochodnie z wrzosu, co miało zapewnić wysokie plony i płodność u bydła. W Walii do tej pory wrzos jest mającym przynieść szczęście elementem ślubnych bukietów, w Irlandii za pomocą palenia wrzosu wywołuje się duchy, podczas gdy w Skandynawii wrzos był oznaką ubóstwa.
Wrzos jako roślina lecznicza
Oprócz niewątpliwej urody, wrzos znajduje zastosowanie również w ziołolecznictwie. Głównym surowcem jest ziele i kwiaty, które zawierają do 7% garbników, flawonoidy, glikozyd fenolowy, olejki eteryczne, kwasy organiczne i sole mineralne o dużej zawartości potasu i krzemionki.
Preparaty oparte na wrzosie wykazują działanie hamujące rozwój bakterii w przewodzie pokarmowym (skuteczne w przypadku zwalczania Helicobacter pylori), pobudzają wydzielanie żółci i soków trawiennych, regulują układ trawienny. Garbniki zawarte we wrzosie wykorzystuje się do leczenia chorób układu pokarmowego, w szczególności stanów zapalnych i biegunek. Działanie moczopędne wrzosów wykorzystywane jest w leczeniu kamicy nerkowej i w schorzeniach dróg moczowych i nerek.
