Azot, potas, fosfor dla roślin - za co odpowiadają i jak je dostarczać?

Prawidłowy wzrost roślin zależny jest od wielu czynników, takich jak odpowiednie podłoże, stanowisko czy nawodnienie. Jednak aby uprawiane rośliny bujnie kwitły, a w przypadku roślin jadalnych także plonowały, potrzeba jeszcze prawidłowego ich zasilenia w składniki pokarmowe. Odpowiednie nawożenie jest koniecznością zarówno w przypadku domowych roślin doniczkowych, jak i roślin ozdobnych w ogrodzie, warzyw czy drzew i krzewów owocowych. Jakie składniki są niezbędne i jak najlepiej dostarczać je roślinom?

Nawożenie NPK – podstawa dla zdrowia roślin

NPK to skrót, który można znaleźć w opisie znacznej większości nawozów wieloskładnikowych. Tworzące go litery to oznaczenia odpowiednich pierwiastków na tablicy Mendelejewa, czyli:

• N - azot
• P - fosfor
• K - potas

Powyższe pierwiastki to tak zwane makroelementy, które są roślinie niezbędne dla prawidłowego wzrostu i kondycji.

W zależności od konkretnego przeznaczenia nawozu wieloskładnikowego stosunek poszczególnych elementów może się różnić – inne ilości konkretnych składników będą potrzebne dla roślin kwitnących, inne dla owocujących, a dodatkowo skład zalecany wiosną różni się od składu nawozu jesiennego.

Często nawóz wieloskładnikowy NPK zawiera również mikroelementy, wpływając korzystnie na roślinę (np. miedź, żelazo, krzem czy cynk).

Azot, potas, fosfor – po co potrzebne są roślinie?

Azot, potas i fosfor to podstawowe składniki nawozów wieloskładnikowych, niezbędne każdej z roślin do prawidłowego wzrostu i kwitnienia/owocowania. Za co są odpowiedzialne?

• AZOT (N)

Jest głównym składnikiem białek, witamin oraz buduje kwasy nukleinowe. Dlatego warunkuje prawidłowe przyrosty – zarówno zielonych części nadziemnych, jak i rozwój systemu korzeniowego. Będąc składnikiem roślinnego barwnika, chlorofilu, azot odpowiada również za prawidłowe wybarwienie części nadziemnych – młodych pędów, liści i łodyg. Odpowiednia podaż azotu wydłuża wegetację oraz wpływa na prawidłowe przyswajanie fosforu, potasu i mikroelementów.

Azot jest pierwiastkiem kluczowym dla bujnego wzrostu uprawianych roślin.

Przyswajalną dla roślin frakcją azotu są azotany – najczęściej pod postacią saletry amonowej, sole amonowe lub mocznik.

Niedobór i nadmiar azotu – jak rozpoznać?

Podstawowym symptomem niedoboru azotu będzie zaburzone wybarwienie części zielonych. Młode pędy i liście będą jakby wyblakłe. Następnie dochodzi zatrzymanie wzrostu i to zarówno części nadziemnych, jak i rozrostu bryły korzeniowej. W przypadku dużych niedoborów może dojść do tak zwanej chlorozy – liście zżółkną, a owoce będą słabo wykształcone, niewielkie i przedwcześnie dojrzałe. Objawy te wynikają z zatrzymania syntezy białek, do którego dochodzi z braku azotu.

Nadmiar azotu jest również szkodliwy – przenawożenie preparatami azotu spowoduje niekorzystne wydłużenie okresu wegetacyjnego rośliny, co wpłynie negatywnie na mrozoodporność rośliny. Dodatkowo doprowadzi do kumulacji azotanów w tkankach roślinnych, które są toksyczne zarówno dla ludzi, jak i dla zwierząt.

Pierwszym objawem nadmiaru azotu jest ciemnozielony, nienaturalny kolor liści i innych części nadziemnych. Liście i łodygi mogą być powiększone, pogrubiałe lub nadmiernie wydłużone, a kwitnienie jest znacznie słabsze, przy jednocześnie pogorszonym zawiązywaniu owoców.

Przeczytaj również... Mocznik - czym jest i do czego można go stosować?

• POTAS (K)

Odpowiednia ilość potasu przede wszystkim warunkuje optymalne przyswajanie i wykorzystanie azotu. Wpływa on również na gospodarkę wodną rośliny oraz reguluje jej odporność na sytuacje stresowe – suszę, mróz, przesadzanie czy niektóre choroby. Potas wspiera również proces tworzenia nowych pędów oraz reguluje procesy przemiany materii rośliny, wpływając na poziom zawartości cukrów, białek i tłuszczów w tkankach roślinnych.

Niedobór i nadmiar potasu – jak rozpoznać?

Niedobór potasu najszybciej widoczny jest w spadku przyswajania azotu i wynikających z niego zaburzeń w budowie białek, co uwidacznia się w spowolnionym wzroście roślin, które utrzymuje się mimo nawożenia azotem. O zbyt niskiej podaży potasu będą świadczyć również:

• nekroza brzegów liści (ich brązowienie i zasychanie)
• plamy na liściach między nerwami;
• ciemniejące, żółknące na wierzchołkach liście;
• zwijająca się od brzegów blaszka liściowa.

Nadmiar potasu prowadzi natomiast do zablokowania wchłaniania magnezu, w efekcie czego liście zaczynają tracić kolor i zasychać. W przypadku roślin iglastych łuski lub igły zaczynają blaknąć i tracić barwę.

• FOSFOR (P)

Głównym efektem działania fosforu jest prawidłowy rozrost systemu korzeniowego, kwitnienie, owocowanie i tworzenie nasion. Katalizuje procesy komórkowe, zwłaszcza proces powstawania i obiegu energii. Jest głównym składnikiem ściany komórkowej, enzymów, białek oraz roślinnego DNA. 

Na niedobór fosforu największy wpływ mają warunki środowiskowe, które mogą upośledzać lub całkowicie blokować wchłanianie tego pierwiastka z gleby. Najczęściej do zaburzeń wchłaniania fosforu dochodzi, gdy:

• pH gleby jest za wysokie (powyżej 7);
• gleba jest zbyt zwięzła i mało przepuszczalna;
• podłoże jest mocno zasolone lub zbyt bogate w żelazo.

Objawem niedoboru fosforu będzie niewielki rozmiar roślin, a także charakterystyczne, fioletowo-czarne plamy na liściach. Same liście będą progresywnie deformować, zwijając się, by w końcu uschnąć i opaść. Rośliny cierpiące na deficyt fosforu w okresie zawiązywania owoców będą miały niewielkie, słabo wykształcone owoce, nawet jeśli kwitnienie było bujne,

Nadmiar fosforu sam z siebie nie jest szkodliwy dla roślin. Jednak trzeba wiedzieć, że zbyt duża ilość tego pierwiastka w glebie może upośledzać wchłanianie takich mikroelementów jak potas, miedź, żelazo lub cynk.

Czytaj także... Czym jest poplon i dlaczego warto stosować go w ogrodzie?

Wykorzystanie składników nawozowych

Zasilając rośliny, warto pamiętać o przyswajalności nawozów. W zależności od dodatkowych składników mieszanki nawozowej, przyswajalność poszczególnych pierwiastków może być znacząco różna. Z tego, co zostanie podane roślinom, część zostanie wypłukana (np. z deszczem), część przekształcona w związki, które są niedostępne dla roślin, a inna część nie zostanie przyswojona np. ze względu na nieodpowiednie warunki glebowe.

Szacuje się, że w przypadku stosowania nawozów mineralnych, rośliny wykorzystują około 60% podanego potasu, 50% azotu i 30% fosforu.

Jak zatem zadbać o lepsze przyswajanie nawozów?

• polepszenie parametrów glebowych – przede wszystkim odpowiednie pH. Z gleb bardzo kwaśnych lub zbyt zasadowych rośliny nie będą w stanie pobrać składników odżywczych. 
• płodozmian – temat nieobcy amatorom upraw warzywnych. Ze względu na to, że różne rośliny w różny sposób oddziaływują na glebę, jedne pobierają więcej fosforu, inne azotu, warto zmieniać w odpowiedni sposób nasadzenia. Pomoże to nie tylko uzyskać wyższą przyswajalność nawożenia, ale zapobiegnie infekcjom patogenami.
• zwalczanie chwastów – jeśli uprawa jest zachwaszczona, to chwasty pobiorą podany nawóz, odbierając go roślinom, które chcemy zasilić.

A co, gdy chodzi o formę? Jak wybrać między nawozem doglebowym a dolistnym? W granulach, proszku czy płynie?

W przypadku upraw amatorskich warto kierować się wygodą oraz instrukcją producenta. Np. doniczkowe rośliny zielone bardzo dobrze reagują na nawożenie dolistne, z kolei w przypadku roślin kwitnących lepiej zastosować nawozy doglebowe, które mogłyby spalić delikatne kwiaty.

W ogrodzie zdecydowanie lepiej podawać nawóz doglebowo, ponieważ w ten sposób można uzyskać bardziej równomierne nawożenie, niż w przypadku oprysku dolistnego.