Budki lęgowe dla ptaków - jakie wybrać i gdzie powiesić?

Postępujący rozwój budownictwa i związana z nim wycinka drzew i ograniczenie terenów zielonych nie jest obojętny dla środowiska. Spada ilość miejsc, które nadają się do zakładania ptasich gniazd, przez co zwiększa się liczba gatunków, które niegdyś pospolite, obecnie widywane są dość rzadko. Budki lęgowe zamontowane w ogrodzie to dobry sposób nie tylko na to, aby urozmaicić ogród i zaprosić do niego skrzydlatych sąsiadów, ale także dobry krok w stronę ochrony środowiska naturalnego. Czym różnią się od siebie poszczególne budki? Jaką z nich zawiesić we własnym ogrodzie? Odpowiadamy!

Czym jest budka lęgowa?

Budki lęgowe, zwane również skrzynkami lęgowymi to sprawdzona alternatywa dla naturalnych dziupli i innych miejsc gniazdowania ptactwa. Kilka dekad temu, gdy w okolicach podmiejskich i wiejskich dominowały stare, dziuplaste drzewa, takie jak lipy, wierzby czy dęby, zdecydowana większość ptaków, od tych najmniejszych jak wróble, sikorki czy mazurki, po największe okazy, jak puszczyki, nurogęsi czy gągoły nie miała problemu ze znalezieniem odpowiedniego miejsca gniazdowania. Obecnie stare drzewa znikają z krajobrazu, co sprawia, że dla wielu gatunków budki lęgowe stają się jedyną szansą na przetrwanie.

Decydując się na zakup odpowiedniej budki lęgowej do własnego ogrodu, warto poznać różne ich rodzaje dostępne na rynku. Wymiary samej budki, a także średnica otworu wlotowego, determinują bowiem gatunki, które będą skłonne w nich zamieszkać.

W latach 20-tych ubiegłego wieku polski ornitolog Jan Sokołowski opracował ogólne wzory budek lęgowych, na podstawie których tworzy się ich nowsze odpowiedniki. Różnią się one przede wszystkim wymiarami oraz średnicą otworu wlotowego.

Oprócz najpopularniejszych modeli wymienionych powyżej można spotkać również:

• budka typu A z półką – jest niższa, niż standardowa, a dodatkowo posiada specjalną, wąską półeczkę, uniemożliwiającą drapieżnikom penetrację budki;
• budka dla pełzacza – ma specjalny, trójkątny kształt, zwężając się ku dołowi, przeznaczona typowo dla pełzaczy;
• budka półotwarta – zamiast standardowego otworu wlotowego ma dużą szczelinę, na całej długości frontowej deski. Jest niższa niż standardowe budki typu A/A1. Przeznaczona głównie dla pleszek i kopciuszków.

Budowa budek lęgowych

Poszukując budki lęgowej dla ptaków, dobrze jest przyjrzeć się materiałowi, z którego została wykonana. Najlepszym materiałem do ich budowy jest drewno, trochę mniej wytrzymała jest sklejka, trocinobeton czy płyta OSB. Stanowczo odradzamy zakup budek z metalu. Być może metal jest bardziej wytrzymałym surowcem, jednak poprzez szybkie nagrzewanie się może wyrządzić szkodę gniazdującym wewnątrz ptakom. Również plastik nie jest polecanym materiałem do wykonywania budek.

Przeczytaj również... Dokarmianie ptaków zimą. Czym i jak dokarmiać ptaki?

Solidne, drewniane budki lęgowe, to zdecydowanie najlepszy wybór. Dla lepszej wytrzymałości warto drewno zaimpregnować, używając specjalnej, bezpiecznej dla ptaków farby lub namoczyć całość w kuchennym oleju roślinnym. Można też pokryć daszek budki, na przykład papą, która wydłuży jej przydatność do użytku.

Wybierając impregnat, warto zwrócić się ku naturalnym kolorom – odcieniom brązu i zieleni. Być może pomalowanie budki na żywe kolory może co prawda podnieść jej dekoracyjność, ale sprawi również, że będzie ona lepiej widoczna dla drapieżników. A jeśli o drapieżnikach mowa, to bardzo ważne jest również to, aby budka nie miała pod otworem wlotowym żadnej żerdki ani patyczka – ptaki doskonale poradzą sobie bez niego, a jego obecność może ułatwić drapieżnym ssakom (taki jak kuny czy koty) dostęp do wnętrza budki.

Jak wybrać odpowiednią budkę?

Jeśli planujemy powiesić budkę we własnym ogrodzie, warto znaleźć taką, która zachęci potencjalnych lokatorów. Dlatego warto, chociażby orientacyjnie wiedzieć, jakie ptaki zamieszkują okolicę:

• dla większości ogrodów przydomowych, zwłaszcza podmiejskich i miejskich, najbardziej użyteczne będą budki typu A/A1 i B. Z chęcią zamieszkają w nich najpopularniejsze ptaki, takie jak wróble, bogatki, kowaliki, mazurki czy pełzacze;
  
  
• w pobliżu łąk i pastwisk można spróbować osiedlić dudka, dla którego idealna będzie budka typu D;
  
  
• w dużych miejskich parkach i gospodarstwach czy domach usytuowanych wprost obok lasu można spodziewać się puszczyków, które gniazdują w budkach typu E. Warto jednak pamiętać o tym, że puszczyki raczej nie osiedlą się w budce zawieszonej w mocno uczęszczanym rejonie ogrodu, potrzebują ciszy i spokoju;
  
  
• nad stawami, jeziorami i innymi zbiornikami wodnymi z budek typu E chętnie skorzystają nurogęsi i gągoły;
  
  
• budka typu D może zawisnąć nawet w centrum miasta, bo szybko zostanie zajęta przez kawkę.

Gdzie wieszamy budki dla ptaków?

Wybierając miejsce, trzeba budkę zawiesić tak, by stanowiła ona niemal naturalny wybór dla ewentualnego lokatora. Warto wybrać miejsce ustronne i zaciszne, które nie jest wystawione na pełne nasłonecznienie. Budki wieszamy na wysokości około 4 m, jednak tak, aby nie wystawała poza koronę drzewa.

Budkę lęgową najlepiej jest zamontować przy pomocy odpowiednio długich gwoździ — zapewni to jej stabilność, zwłaszcza gdy do ciężaru budki dojdzie masa gniazda i jaj. Warto jednak najpierw budkę przytwierdzić do deseczek lub grubszej listwy, a następnie dodatkowe wzmocnienie przybić do drzewa. Warto również wiedzieć, że budki lęgowe powinny być wieszane w odpowiedniej odległości od siebie – w przypadku szpaków i wróbli odległość może wynosić zaledwie, 2,5–3 metry, jednak w zdecydowanej większości innych ptaków, odległość pomiędzy budkami powinna wynosić 15–20 m. Zwłaszcza jerzyki potrzebują odpowiedniej lokalizacji budki. W promieniu 30 m od wlotu nie powinno być nie tylko żadnych budek, ale również żadnych drzew, ani innych wysokich obiektów, które mogłyby utrudnić wlot do budki. 

Kiedy wieszać budki lęgowe?

Budki lęgowe mogą wisieć cały rok, jednak nowe najkorzystniej jest wieszać od jesieni do wczesnej wiosny. W budkach zawieszonych jesienią schronienie znajdą zimujące u nas ptaki, podczas gdy te wieszane wiosną, staną się domem dla gatunków powracających z zimowych wojaży i poszukujących nowego miejsca do złożenia jaj.