Jeżyna w uprawie ogrodowej to wciąż owoc mocno niedoceniany. Zdecydowanie częściej sadzimy maliny, truskawki czy poziomki, podczas gdy jeżyny wciąż jeszcze nieczęsto goszczą w przydomowych uprawach. A szkoda, ponieważ jest to owoc o wielu walorach - nie tylko smakowych, ale także prozdrowotnych.
Jeżyna leśna - rezerwuar zdrowia
Jeżyna (Rubus) zwana też ostrężyną jest przedstawicielem rodziny różowatych. Charakteryzuje się długimi pędami, które rosną łukowo i mogą osiągać nawet do 2 m długości. Pędy te są pokryte ostrymi kolcami różnej wielkości, które mogą być proste lub hakowate i zwykle wygięte są do dołu. Pod ziemią krzewy te tworzą kłącza, jednak mogą rozmnażać się także przez rozłogi.
Liście jeżyn są palczaste i również uzbrojone w kolce, które znajdują się od spodu, na ogonkach i głównych nerwach. Białe lub różowe kwiaty zbierają się w grona, lub wiechy, a owoce mają barwę od ciemnofioletowej po smoliście czarną, będąc, w zależności od odmiany i stopnia dojrzałości dość zróżnicowane w smaku - od cierpkich po bardzo słodkie.
W naturze jeżyny występują w całej Europie, Ameryce Północnej i większości Azji. W Polsce można spotkać je na terenie całego kraju, rosnące na obrzeżach lasów (zwłaszcza dębowych i bukowych), w przydrożnych rowach, polnych drogach i na polanach. Batolodzy, zajmujący się nauką o jeżynach do tej pory nie określili dokładnie liczby występujących gatunków, ponieważ różne gatunki mogą swobodnie krzyżować się między sobą, tworząc coraz to nowe odmiany.
Owoce jeżyny to bogate źródło antyoksydantów, które działają przeciwnowotworowo. Zawierają także mnóstwo błonnika, który zapobiega wchłanianiu niezdrowych tłuszczów, zmniejszając ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, w tym udarów niedokrwiennych, nadciśnienia czy zawału serca. Ogromne ilości witaminy C pozwala zapobiegać infekcjom, witamina E oraz antycyjany łagodzą skutki chorób oczu i wzroku, a magnez i witamina K wpływają korzystnie na stan i siłę kośćca. Z kolei liście jeżyny działają przeciwbiegunkowo i przeciwgorączkowo oraz łagodzą objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego.
Czytaj także... Nawożenie drzew i krzewów owocowych - najważniejsze zasady
Jeżyny w ogrodzie - sadzenie
Sadzonki najlepiej sadzić jesienią lub wiosną, wybierając dla nich stanowisko lekko zacienione lub słoneczne i osłonięte od wiatru. Podłoże powinno być żyzne i utrzymujące wilgoć, jednak na terenach mocno podmokłych jeżyny będą gorzej rosły. Dobrze pamiętać o tym, że jeżyny lubią lekko kwaśny odczyn gleby.
W sklepach ogrodniczych można znaleźć wiele różnych odmian jeżyn. Większość ma zdecydowanie większe i słodsze owoce niż dzika leśna odmiana. Można wybierać spośród jeżyn z kolcami, odmian bezkolcowych lub malinojeżyn, które są krzyżówką maliny właściwej i jeżyny i charakteryzują się owocami w czerwonym kolorze. Warto zwrócić uwagę na to, czy kupiona odmiana tworzy pędy rosnące do góry, czy może raczej poziome i płożące się. Ten drugi tym znacznie łatwiej utrzymać w ryzach, tworząc z nich szpalery.
Należą do nich najpopularniejsze gatunki jeżyn ogrodowych:
- 'Theodor Reimers' o bardzo aromatycznych i słodkich owocach. Ta odmiana rośnie dosyć mocno i świetnie wpasowuje się w ogrody o wystroju naturalnym. Owoce są zebrane w duże grupy i zwisają na bocznych pędach. Odmiana owocuje od lipca do września.
- 'Navaho' ma owoce soczyste, słodko-kwaskowe, w kolorze niemal czarnym. To odmiana bezkolcowa, co ułatwia zbiór i prace przy krzewach. Pokrój ma krzewiasty, rośnie raczej w górę niż na boki.
- 'Wilsons Fruhe' jest odmianą wczesną o słodkich owocach. Krzewy są średniej wielkości, a pędy mają małą liczbę kolców.
- 'Primocane Reuben' jest z kolei odmianą jesienną, której owoce dojrzewają na pędach tegorocznych. Są smaczne, soczyste i słodkie, o podłużnym kształcie. Zaczyna owocować z początkiem września.
Pierwszym warunkiem efektownej uprawy jest odpowiedni wybór sadzonek. Przede wszystkim muszą one być zdrowe, o czym będą świadczyć między innymi:
- 3 lub więcej młodych, zielonych pędów,
- starsze pędy bez uszkodzeń,
- dobre ukorzenienie się bryły korzeniowej,
- brak długich, zawiniętych lub wiszących korzeni,
- ziemia jest pozbawiona zapachu zgnilizny, lub pleśni.
Gdy odpowiednie sadzonki są już na miejscu, można zabrać się za ich posadzenie.
Aby móc cieszyć się obfitymi plonami jeżyn, podczas sadzenia warto zastosować parę prostych kroków. Odpowiednie zasadzenie jeżyny sprawi, że szybko się ona ukorzeni i zacznie wzrastać. Ogólnie rzecz biorąc, sadzenie nie jest czynnością skomplikowaną. Po wykopaniu dołka, który musi być większy niż bryła korzeniowa sadzonki, dobrze jest wysypać na dno kilkucentymetrową warstwę kompostu lub torfu. Następnie wkładamy do dołka sadzonkę, obsypujemy ziemią, którą ugniatamy, podlewając obficie.
Jeśli stosujemy uprawę szpalerową, to należy pamiętać, że odległość między sadzonkami powinna wynosić około 2 m. Wzdłuż szpaleru dobrze jest poprowadzić poziomo druty i przywiązać do nich najdłuższe pędy. Jeśli z kolei sadzimy pojedyncze krzewy, warto obok wbić palik, do którego przymocujemy najdłuższe pędy dla lepszego wzrostu rośliny.
Warto zastanowić się nad ściółkowaniem. Po pierwsze ograniczy oni rozwój chwastów i zapobiegnie wysychaniu gleby, a także, przy zastosowaniu kory drzew iglastych, pozwoli na utrzymanie lekko kwaśnego pH, które zdecydowanie lepiej sprzyja wzrostowi i rozwojowi jeżyn.
Pielęgnacja jeżyn w ogrodzie
Chociaż dzikie jeżyny leśne obywają się bez zabiegów pielęgnacyjnych, ogrodowe odmiany hodowlane pozbawione taki zabiegów nie będą ani kwitły, ani owocowały tak obficie, jak byśmy tego od nich oczekiwali.
Wiosną dobrze jest zastosować nawóz mineralny lub specjalną mieszankę nawozową dla krzewów owocowych, która przyspieszy wzrost krzewu. Gdy roślina zacznie kwitnąć i potem owocować, trzeba pamiętać o regularnym podlewaniu. Po zbiorze ostatnich owoców dobrze jest przyciąć najdłuższe pędy, ponieważ ich nadmierny rozrost zmniejsza plenność jeżyny. Przycinamy pędy, które już owocowały, wraz z odrostami wyrastającymi z korzeni na długość około 20 cm. Takie cięcie gwarantuje lepsze plony.
Jeśli w naszym ogrodzie mamy jeżynę bezkolcową, to trzeba wiedzieć, że jest to roślina średnio odporna na mróz, dlatego warto profilaktycznie okryć ją agrowłókniną lub matami słomianymi, kiedy temperatura zacznie spadać.
Szkodniki i choroby w uprawie jeżyn
Najczęściej w przydomowych ogrodach uprawiane są bezkolcowe odmiany jeżyn, ale to właśnie one najbardziej są podatne na choroby, zwłaszcza odgrzybowe. Jakie są charakterystyczne choroby jeżyn i jak je zwalczać?
Zamieranie pędów
To jedna z najczęściej występujących chorób. Początkowymi objawami są ciemne, podłużne plamy w kolorze fioletowym na łodygach i fioletowe przebarwienia liści. W miarę rozwijania się infekcji skórka pędów łuszczy się i pęka, liście zamierają, a kwiaty i owoce usychają.
Chorobę powodują grzyby takie, jak Didymella applanata, Leptosphaeria coniothyrium, Botrytis cinerea, Verticillium spp. i Fusarium spp., które atakują osobniki rosnące zwykle na zbyt mokrych stanowiskach lub w za dużym zagęszczeniu. Dlatego tak ważne jest zapewnienie jeżynom odpowiednich warunków i usuwanie zbędnych pędów. W przypadku masywnej infekcji zalecany jest oprysk z preparatów działających przeciwgrzybiczo (np. Scorpion 325 SC).
Szara pleśń
To kolejna popularna choroba powodowana przez patogenne grzyby z rodzaju Botrytis. Na krzewie zainfekowanym szarą pleśnią owoce brunatnieją, gniją i w końcu pokrywają się szarym, pylącym nalotem. Czasami grzyb atakuje młode, niezdrewniałe jeszcze pędy i pąki kwiatowe oraz kwiaty. Zaatakowana szarą pleśnią jeżyna rośnie słabo i staje się podatna na przemarzanie. Zimą porażone tkanki przebarwiają się na szary kolor i można zauważyć na nich czarne tarczki, które stanowią formę przetrwalnikową grzyba.
Choroba ta zwykle uderza w sezonie o podwyższonej wilgotności i dużej ilości opadów, zwłaszcza jeśli rośliny sadzone są gęsto. Ponieważ na pogodę nie mamy wpływu, warto zapobiegać rozwojowi szarej pleśni, stosując dedykowane opryski (np. Switch 62,5 WG).
Czytaj także... Szara pleśń - jak jej zapobiegać i skutecznie zwalczać?
Rdza jeżyny
Również wywoływana przez grzyby, tym razem z gatunku Phragmidium. Objawia się zwykle z końcem maja, gdy na młodych pędach i dolnej stronie liści można zauważyć żółtopomarańczowe plamki, zwane ognikami. To skupiska zarodników. W czerwcu i lipcu ogniki brązowieją, a jesienią powstają z nich czarne grudki, stanowiące skupiska przetrwalnikowe grzyba. Silnie porażone liście obumierają, a na zainfekowanych pędach powstają pęknięcia, które z czasem obejmuje nekroza.
Do infekcji rdzą przyczynia się sadzenie krzewów w zbyt dużym zagęszczeniu oraz przenawożenie azotem. Rozwiązanie tych dwóch problemów zwykle mocno ogranicza możliwość infekcji. W przypadku wykrycia zakażenia należy zastosować oprysk z fungicydu (np. Signum 33 WG)
Oprócz chorób jeżyny mogą także paść ofiarami inwazji szkodników, wśród których najpopularniejszym jest przebarwiacz jeżynowiec, nazywany również szpecielem. Maleńki owad o wydłużonym odwłoku żeruje początkowo na liściach, by w późniejszej fazie wzrostu rośliny przejść na kwiaty i zawiązujące się owoce. Zmasowany atak szpeciela potrafi niemal całkowicie zniszczyć plon w sezonie inwazji. Ślina tych owadów zawiera toksyny, które powodują przebarwienia liści oraz uniemożliwiają dojrzewanie owoców, które pozostają czerwone i kwaśne.
Niestety w sprzedaży nie ma preparatu dedykowanego dla jeżyn, który zwalczyłby tego szkodnika. Można poratować się preparatami przeciwko owadom stosowanymi dla malin czy owoców w ogóle (np. Mospilan 20 SP lub Deltam). Można jednak zastosować prostą profilaktykę, polegającą na jesiennym wycinaniu wszystkich owocujących w danym roku pędów.
