Szalotka jest odmianą cebuli, która jest jedną z chętniej uprawianych w przydomowych ogródkach warzywnych i na działkach. Jej niegasnąca popularność płynie nie tylko z licznych walorów smakowych, ale także z właściwości prozdrowotnych. Prosta w uprawie nadaje się nawet dla zupełnie początkujących ogrodników. Jak prawidłowo hodować szalotkę i dbać o nią? Szczegóły przedstawiamy poniżej.
Pochodzenie i właściwości szalotki
Szalotka (Allium ascalonicum) to odmiana cebuli, pochodząca z Bliskiego Wschodu. Zwana jest także czosnkiem askalońskim i nazwa ta pochodzi bezpośrednio od Askalon, starożytnego miasta nad Morzem Czerwonym, skąd, według jednej z teorii, przywieźli ją do Europy krzyżowcy w okolicy XV wieku.
Sposób wzrostu szalotki mocno odróżnia ją od zwyczajnej cebuli, ponieważ uprawiana z nasion, wyrasta nie w jedną cebulę, a w kilka osobnych, zebranych w gnieździe. Jej główki są też znacznie mniejsze, osiągając około 40 do 50 mm średnicy. Cebule mogą różnić się kształtem, kolorem i wielkością, w zależności od konkretnej odmiany. Zwykle odmiany łagodne w smaku mają łuski w kolorze słomkowo-żółtym, podczas gdy te bardziej pikantne są brązowawe.
W Polsce amatorsko uprawia się lokalne odmiany szalotki, głównie z sadzenia pojedynczych cebul, powstałych po rozdzieleniu pierwotnego pęczka. Te amatorskie plantacje lokalne zwykle nie wytwarzają pędu nasiennego, a nawet jeśli do tego dojdzie, otrzymane nasiona mają bardzo niską zdolność kiełkowania i nie nadają się na siew. W uprawie towarowej szalotki stosuje się zwykle odmiany heterozyjne i ustalone, które można uprawiać z siewu, rozsady lub cebul, jednak koszt nasion jest dość wysoki, dlatego uprawa amatorska opiera się na pojedynczych cebulach.
Szalotka jest ceniona przede wszystkim za swój łagodny smak, który jest najdelikatniejszy spośród wszystkich cebul. Dodatkowo można ją użytkować w różnych fazach wzrostu, poczynając od zbiorów szczypioru, aż do zbierania w pełni dojrzałych, uformowanych cebul. Ta nietypowa cebula jest doskonałą przyprawą, która sprawdzi się w wielu różnych potrawach, świetnie nadaje się także do wszelakich sosów, marynat i przetworów.
Swoje dietetyczne właściwości szalotka zawdzięcza wysokiej zawartości olejku lotnego, którego ma znacznie więcej niż inne odmiany cebuli. Bogactwo zawartych w niej flawonoidów oraz wysoka zawartość witaminy C sprawiają, że szalotka jest doskonałym remedium na spadki odporności, a także wspiera układ krążenia i serce. W szalotce można również znaleźć witaminy A, B i E, jest bogatym źródłem białka, węglowodanów i wielu przydatnych pierwiastków, takich, jak wapń, potas, magnes, selen, fosfor, żelazo, miedź i jod. Zawartość allicyny, która jest antyoksydantem, pomaga zmniejszyć ryzyko nowotworów, a właściwości bakteriobójcze szalotki pomagają w walce z Helicobacter pylori.
Przeczytaj również - Jak uprawiać cebulę? Poradnik krok po kroku
Uprawa i pielęgnacja cebuli szalotki
Cebula szalotka najlepiej rośnie na glebie piaszczystej, na nasłonecznionym stanowisku z dobrą cyrkulacją powietrza. Poradzi sobie również na nieco cięższych glebach, pod warunkiem, że nie będą one podmokłe ani skłonne do długotrwałego zatrzymywania wody. Rozwój tej cebuli zależy w głównej mierze od ilości padającego na nią słońca, dlatego im bardziej słoneczne miejsce wybierzemy, tym lepiej szalotka będzie się rozwijać.
Warto co roku zmieniać miejsce uprawy, co nie tylko zapobiega wyjałowieniu gleby, ale także pomoże przeciwdziałać szkodnikom cebuli, które mogłyby zniszczyć przyszłe zbiory. Atrakcyjnym sąsiedztwem dla szalotki będą marchew, burak, pasternak i sałata, natomiast ziemniaki, kapustę, rośliny strączkowe i inne cebule warto posadzić w pewnym oddaleniu.
Przeczytaj również - Cebula dymka - sadzenie i uprawa
Szalotkę można sadzić w terminie wiosennym (początek kwietnia) lub jesiennym (początek października), wybierając zdrowe cebulki o średnicy 2,3 do 3 cm. Należy zasadzić je na głębokość 2 do 3 cm, utrzymując odstępy w rzędach 15-20 cm i 30 cm przestrzeni między rzędami. Po posadzeniu należy pamiętać o tym, aby ziemi nie ubijać, jedynie delikatnie wyrównać. W czasie suszy trzeba też pamiętać o regularnym, ale niezbyt obfitym podlewaniu. Ze względu na płytki system korzeniowy, każdy okoliczny chwast będzie stanowił konkurencję, podbierającą szalotce wodę i składniki odżywcze, dlatego warto regularnie odchwaszczać uprawę.
Przy spełnieniu wszystkich powyższych zasad, zbiory szczypioru można rozpocząć już po 3 tygodniach, a cebul po 90-120 dniach. Podczas zbioru trzeba koniecznie pamiętać, że przy zbytnim opóźnieniem, cebule zaczną się znów ukorzeniać i stracą swoją zdolność do przechowywania. Zbiory należy rozpocząć w momencie, w którym szalotka wchodzi w okres fizjologicznego spoczynku, co ma miejsce w momencie, gdy zielony szczypior zaczyna się łamać mniej więcej w połowie. Zebranym cebulkom odcina się szczypior mniej więcej na wysokości 5 cm powyżej cebulki, dosusza i przechowuje podobnie do czosnku – w suchym i przewiewnym miejscu i temperaturze powyżej 18oC.
Szkodniki i choroby szalotki
Odpowiednia pielęgnacja szalotki pozwoli na uzyskanie zdrowych, obfitych zbiorów. Jednak szalotka, podobnie jak inne cebule pada ofiarą chorób i szkodników. Ich prawidłowe rozpoznanie pozwoli szybko zapobiegać nieodwracalnym skutkom.
- Fuzaryjna zgnilizna cebuli to choroba powodowana przez patogeny glebowe z gatunku Fusarium (zwykle F. oxysporu). Straty powodowane przez tego grzyba mogą dochodzić nawet do 50%.
Infekcja doprowadza do zgnilizny podstawy cebuli i martwicy korzeni, a objawy chorobowe mogą pojawiać się bez względu na stadium wzrostu. Jeśli źródłem infekcji były zakażone nasiona, to roślina nie wykiełkuje, ponieważ pojawiające się kiełki od razu brunatnieją i obumierają. U starszych roślin nekroza zaczyna się na korzeniach i u podstawy główki cebuli, a następnie rozszerza się stopniowo wzdłuż i w głąb tkanek. Ograniczenie dopływy wody powoduje żółknięcie i zasychanie wierzchołków szczypioru.
Profilaktyka obejmuje zaprawianie nasion za pomocą specjalnych preparatów (np. Zaprawa Do Nasion Ekovit Starter) oraz prewencyjne opryski preparatem Polyversum WP, zwłaszcza jeśli wcześniej mieliśmy do czynienia z chorobą na gruncie uprawy. - Mączniak rzekomy cebuli wywoływany jest przez Peronospora destructor. Objawy widoczne są już pod koniec kwietnia, gdy można zauważyć wyraźne osłabienie wzrostu. Przy sprzyjających warunkach z końcem maja na porażonych liściach można zauważyć biało- szary nalot grzybni, który może znikać, gdy warunki atmosferyczne się zmienią, jednak tkanka w tym miejscu będzie jaśniejsza lub całkiem żółta. Przy silnym porażeniu cała roślina żółknie i obumiera, jednak zanim do tego dojdzie, cebula próbuje ratować się, wytwarzając kolejne liście, przez co tworzy się charakterystyczna gruba szyjka.
Najlepszą profilaktyką dla mączniaka rzekomego będzie wybór zdrowych cebulek do nasadzeń, regularne odchwaszczanie oraz zapobiegawcze zabiegi z wykorzystaniem fungicydu, w których można użyć na przykład Amistar 250 SC lub Signum 33 WG. - Zgnilizna szyjki cebuli wywoływana przez patogen Botrytis allii to pospolita choroba okresu pozbiorczego cebuli, czosnku i pora. Rozwojowi choroby sprzyja deszczowa pogoda w okresie załamywania się szczypioru i dosuszania w polu - czyli tuż przed zbiorami. Na powierzchni cebuli występuje obfity szary nalot z czarnymi punktami, w których skupiają się formy przetrwalnikowe grzyba. Jeśli choroba nie zostanie zauważona, może doprowadzić do masowego gnicia cebuli w okresie przechowywania.
Ponieważ głównym źródłem patogenu jest zakażone ziarno, najlepszą profilaktyką jest wybór pewnego materiały siewnego i dodatkowa zaprawa nasion przed siewem, a także prewencyjne stosowanie preparatów takich, jak Limocide, Switch 62,5 WG czy Signum 33 WG.
- Śmietka cebulanka (Delia antiqua) to niewielka (6-7 mm długości) oliwkowo-szara muchówka. Straty w uprawie cebuli, czosnku czy pora powodują jej żarłoczne larwy, które osiągają 7 mm długości i mają beznogie, kremowe lub żółtawe ciało. Larwy uszkadzają korzenie roślin, ale również drążą korytarze w częściach nadziemnych atakowanych roślin. Pierwsze larwy wylęgają się pod koniec kwietnia i żerują do początku lipca, kiedy przeobrażają się i składają drugie pokolenie jaj, żerujące na cebuli aż do jej zbioru.
Największe straty śmietka przynosi w fazie 2 do 6 liści, kiedy ze względu na jej żerowanie u cebuli nie wykształcają się korzenie, a roślina gnije od dołu. Atak przypuszczony w okresie zasychania szczypioru sprawia, że cebula nie nadaje się do przechowywania.
W zapobieganiu inwazji śmietki istotną rolę odgrywa płodozmian - zalecany okres pomiędzy uprawami cebuli w tym samym miejscu wynosi 4 lata. Jeśli pomiędzy rzędami cebuli posiejemy marchew, liczebność śmietki będzie znacznie niższa, z kolei cebula odstraszy połyśnicę marchwiankę.
Z domowych preparatów skuteczne mogą być opryski z wyciągami z piołunu i wrotyczu, należy jednak pamiętać, że działają stosowane zapobiegawczo, a nie na już istniejący problem. W przypadku aktywnej inwazji warto zastosować środki takie jak Karate Zeon 050 CS lub Mospilan 20 SP. - Niszczyk zjadliwy (Ditylenchus dipsaci) atakuje nie tylko spożywcze rośliny cebulowe, ale również te ozdobne jak hiacynty, tulipany czy narcyzy. Jest to dość trudny przeciwnik, dlatego tym bardziej warto poznać jego słabe strony. Niszczyk jest nicieniem o bezbarwnym, nitkowatym ciele długości 1 do 1,3 mm. Larwy nie różnią się wyglądem od dorosłych osobników. Zimują w glebie, nasionach i resztkach roślin. Jego pojawienie się często niestety oznacza utratę całego plonu cebuli. Bytujące na siewkach cebuli nicienie doprowadzają do deformacji liści, a żerowanie rozpoczęte przed fazą dwóch liści doprowadza dość szybko do całkowitego obumarcia rośliny.
U starszych siewek atak szkodników powoduje wyrastanie skarlałych cebul, pozbawionych korzeni, o poskręcanych, przebarwionych liściach. U nasady szczypioru często pojawiają się zgrubienia. Łuski cebuli stają się gąbczaste, piętka pęka. Rany powstałe w ten sposób są często wrotami zakażenia innymi patogenami.
Porażone cebule są nie do uratowania, dlatego należy je wyrwać i spalić. Na obszarze, na którym wykryto niszczyka, przez następne 5 do 8 lat nie należy siać ani sadzić żadnych roślin żywicielskich – to jest cebuli, czosnku, fasoli, grochu, bobu, szpinaku, ziemniaka, selera i pietruszki. Warto odkazić glebę (np. środkiem Magnicur Energy 840 SL) i przez kolejne lata wysiewać w tym miejscu aksamitki, które działają na pasożyta odstraszająco.
