Cebula zwyczajna (Allium cepa) należy do rodziny amarylkowatych, a jej prawidłowa nazwa to czosnek cebula. Jest to roślina dwu- lub wieloletnia. Najczęściej jednak uprawiana jako jednoroczna. W Polsce warzywo niezwykle popularne, uprawiane niemal w każdym warzywniku. Wszystko dzięki walorom smakowym, które posiada a także wielu właściwościom, które warzywo to zawdzięcza głównie olejkom eterycznym.
Właściwości cebuli - coś zdrowego wprost z ogrodu
Cebula jest nie tylko królową w kuchni, ale również w domowej apteczce, uznawana jest bowiem za roślinę leczniczą. Jest bogatym źródłem witaminy C (wystarczy plastry cebuli zasypać cukrem, a leczniczy syrop będzie gotowy po kilkunastu godzinach), ale również witamin B1 i B2. Jest również źródłem wapnia i potasu, co sprawia, że działa na organizm odkwaszająco. Wszechstronne działanie lecznicze zawdzięcza cebula olejkom eterycznym, które zawierają fitoncydy (allinę i allicynę), mające właściwości przeciwbakteryjne. To również od ich zawartości zależy poziom ostrości cebuli i jej zapach, dzięki któremu płaczemy krojąc ją. Dzięki zawartości selenu cebula ma właściwości przeciwutleniające i przeciwnowotworowe. To tak w skrócie, o właściwościach cebuli można bowiem napisać elaborat.
Różnorodność odmian cebuli
Dostępnych jest całe mnóstwo odmian cebuli (w polskim Centralnym Ośrodku Badania Odmian Roślin Uprawnych jest ich wymienionych kilkadziesiąt), klasyfikowanych według różnych kryteriów. I tak mamy np. podział:
- ze względu na kształt: kulisty, spłaszczony, podłużny czy jajowaty
- ze względu na długość okresu wegetacyjnego można mówić o odmianach wczesnych (80-100 dni), średnio wczesnych (100-120 dni) oraz późnych (więcej niż 120 dni); najpopularniejsze u nas są odmiany średnio późne i późne, które się przechowuje;
- ze względu na barwę łuski: biała, żółta (w różnych odcieniach), czerwona;
- ze względu na intensywność smaku: łagodna, słodka, ostra.
Wymagania uprawowe cebuli
Cebula zwyczajna ma spore wymagania zarówno glebowe jak i klimatyczne. Z marnej ziemi będzie marna cebula. Optymalne warunki glebowe to ziemia dobrze uprawiona, żyzna i próchnicza, utrzymująca wilgoć, ale nie tworząca zastojów wodnych, przepuszczalna, ale nie piaszczysta z tendencją do przesuszania.
Gleba pod uprawę cebuli nie może być również kwaśna (pH 6,5-7,5). Cebulę należy sadzić w miejscach słonecznych, dobrze doświetlonych. Cebula jest rośliną ciepłolubną, minimalna temperatura do kiełkowania nasion nie może spadać poniżej 5-6oC. Ze względu na słabo rozwinięty system korzeniowy roślina potrzebuje wciąż wilgotnego podłoża w wierzchniej jego warstwie. Niedobór wody w każdej fazie wzrostu cebuli spowoduje niemożność podbierania wraz z wodą składników pokarmowych. Susza powoduje, że zarówno jakość jak i wysokość plonów znacząco spada. Natomiast intensywne opady w czasie, gdy cebula jest w zasadzie gotowa do zbiorów znacząco obniża jej zdolności do przechowywania.
Cebulę uprawiać można na trzy sposoby: można wysiać nasiona, zasadzić rozsadę lub dymkę. Czy to siejąc cebulę czy sadząc należy zadbać o odpowiedniej dla niej sąsiadów. Dzięki temu będzie chroniona przed szkodnikami czy patogenami chorobotwórczymi. Takim sztandarowym sąsiadem cebuli jest marchew, która chroni uprawę przed atakami śmietki cebulanki. Ale świetnym towarzystwem będzie również por, koper, buraki sałata, pietruszka czy rzodkiewka.
Czytaj także... Jakie warzywa sadzimy obok siebie w ogrodzie?
Pielęgnacja uprawy cebuli zwyczajnej
O potrzebie stale umiarkowanie wilgotnego podłoża było już wyżej, dlatego w okresie suszy konieczne jest systematyczne podlewanie uprawy. Niedobory wody na którymkolwiek etapie wzrostu cebuli zemszczą się w postaci marnego plonu. I tu ważna uwaga – dobrze jest tak podlewać uprawę by nie lać wody bezpośrednio na cebulę, naraża się ją bowiem na ataki szkodników i chorób.
Ze względu na słabo rozwinięty system korzeniowy cebula słabo sobie radzi z pobieraniem z gleby składników pokarmowych. I co prawda wymagania ma niewielkie, ale warto nawozić cebulę jakby trochę na wyrost, żeby zdołała pobrać ich choć trochę. W nawożeniu cebuli doskonale sprawdza się obornik, można ją siać/sadzić już w drugim roku po jego zapodaniu. Dużo substancji odżywczych pozostaje w wierzchniej warstwie gleby po zastosowaniu nawozów zielonych. Również dobrze przerobiony kompost będzie doskonałym źródłem odpowiednich dla cebuli substancji. Gdy uprawiamy cebulę np. w skrzyni idealnym nawozem będzie również Biohumus.
Uprawa cebuli powinna być systematycznie odchwaszczana, gdyż chwasty zabierają jej nie tylko składniki pokarmowe, ale również wodę i światło. Trzeba je usuwać systematycznie, gdyż cebula bardzo źle znosi ich towarzystwo.
A na koniec czas na zbiory. Cebulę wyrywa się wówczas, gdy większość szczypiorów na zagonie jest już złamana, jednocześnie 3-4 liście są wciąż jeszcze zielone. Jeśli za zbiór zabierzemy się zbyt późno, cebula ponownie zacznie się ukorzeniać, przez co będzie mniej trwała. Dzień zbiorów powinien być słoneczny i suchy, cebule bowiem zostawia się na grządce by wstępnie obeschła. Później należy ją zebrać, można zrobić z niej warkocze, można rozłożyć w suchym i przewiewnym miejscu, by pozwolić szczypiorowi na całkowite zaschnięcie, dopiero wówczas go obrywamy. Cebulę przechowuje się w suchym pomieszczeniu, gdzie temperatura oscyluje w granicach kilku stopni na plusie.
Uprawa cebuli - jak uprawiać krok po kroku?
Cebulę uprawiać możemy na kilka sposobów. Ten najczęściej stosowany to sadzenie dymki, czyli małych cebulek. Ale cebulę można również siać albo sadzić jej rozsadę, a wszystko to w bardzo różnych terminach.
Wysiew wiosenny
Nasiona cebuli wysiewa się między 5 a 20 kwietnia na głębokości ok. 2,5 cm. Gdy wzejdą należy przerwać siewki pozostawiając je co ok. 6 cm. Są to odmiany dnia długiego i doskonale nadają się do długotrwałego przechowywania. Bardzo ważnym jest, żeby nasiona przed wysiewem zaprawić, sprawdzi się dedykowana zaprawa nasienna lub choćby mączka bazaltowa.
Uprawa cebuli z rozsady
Amatorowi rzadko udaje się produkcja rozsady. Jest to niezwykle praco i czasochłonne, do tego trzeba mieć stworzone naprawdę dobre warunki jak choćby szklarnia. Wygodniej już taką rozsadę kupić i zasadzić w drugiej połowie kwietnia, gdy cebulki mają 3-4 listki tak co 5-7 cm. Cebula taka jest gotowa do zebrania jakieś 2 tygodnie wcześniej niż ta z siewu.
Sadzenie dymki
Jest metodą najbardziej popularną, gdyż jest prosta, szybka i efektywna. Dymka jest najmniej narażona na niesprzyjające warunki atmosferyczne. Tak samo jak w przypadku nasion, również dymka przed zasadzeniem powinna zostać zaprawiona. I tu również może to być mączka bazaltowa, ale również popiół z drzew liściastych albo naturalny preparat grzybobójczy Polyversum WP.
Czytaj również... Cebula dymka - sadzenie i uprawa
Dymkę sadzi się z końcem marca lub na początku kwietnia na głębokości ok. 1 cm (ogonek powinien wystawać ponad powierzchnię gruntu) w odległości ok 5-7cm. A plony? Nawet miesiąc wcześniej niż te po wysianiu do gruntu nasion. Ale są i wady takiej uprawy – dymka jest najbardziej narażona na ataki szkodników i chorób, a także najgorzej się przechowuje.
Uprawa ozima cebuli
Cebulę ozimą możemy traktować jako poplon i siać/sadzić w miejscach, gdzie zebrano już plony. Ale bardzo ważnym jest, żeby cebuli nie siać w miejscu, gdzie wcześniej rosła cebula, czosnek, por czy siedmiolatka (min. przez 4 lata), a także bób, seler, pietruszka czy ziemniaki. Natomiast spokojnie możemy ją uprawiać po warzywach kapustowatych, bobowatych (oprócz bobu), dyniowatych oraz po burakach, marchwi, pomidorach czy sałacie. Wysiew nasion powinien odbyć się między 10 a 30 sierpnia. Gleba powinna być dobrze uprawiona i wilgotna. Do zimy powinno pojawić się już kilka liści odpornych na mróz.
Cebulę ozimą możemy również sadzić w postaci dymki. Odbywa się to we wrześniu i październiku. Sadzi się ją głębiej niż tę wiosenną, a mianowicie na głębokość 3-4 cm. Uprawom ozimym grozi niestety przemarznięcie, dlatego warto przed nadejściem tęgich mrozów uprawę ściółkować. Może to być biała agrowłóknina, może być siano albo słoma.
Szkodniki w uprawie cebuli zwyczajnej
- Śmietka cebulanka jest najbardziej powszechnie atakującym i najgroźniejszym szkodnikiem cebuli. Jej larwy barwy kremowej lub żółtej i długości ok. 7 mm uszkadzają części podziemne cebuli, drążąc w niej korytarze. U tak uszkodzonych cebul nie wytwarza się system korzeniowy i roślina od dołu zaczyna gnić. W tym czasie szczypior zaczyna żółknąć i zasychać.
Ale groźne są również larwy drugiego pokolenia śmietki. Te uszkadzają piętkę i przedostają się między łuski, również drążąc korytarze. I te cebule zaczynają gnić i przechowywać się ich nie da. Dlatego ważnym jest sadzenie obok cebuli marchwi, dzięki której śmietka traci orientację. Sprawdzają się również preparaty takie jak wyciąg z wrotyczu, którym można profilaktycznie opryskać uprawę. Środki ochrony roślin do stosowania zapobiegawczo to Karate Zeon 050 SC.
Przeczytaj również - Cebula szalotka - jak uprawiać i pielęgnować?
- Wgryzka szczypiorka jest niewielkim motylem, którego larwy są miłośnikami szczypioru. Te jasnokremowe gąsienice, których w ciągu roku mogą pojawić się aż 3 pokolenia, wygryzają wnętrze liści nie naruszając przy tym skórki. Tworzą w ten sposób charakterystyczne, podłużne okienka. Z czasem w obrębie uszkodzeń skórka zasycha i pęka, pojawiają się więc dziury w szczypiorze. Jeśli szkodników jest dużo, mogą poważnie obniżyć plonowanie cebuli. Do zwalczania wgryzka szczypiorka można zastosować Mospilan 20 SP.
- Wciornastek tytoniowiec jest groźny dla cebuli zarówno w postaci larwy jak i owadów dorosłych. Ich żerowanie pozostawia na liściach biało-srebrzyste plamki. Jeśli szkodników jest dużo, mogą doprowadzić do zamierania szczypioru. Ważne jest systematyczne usuwanie chwastów a także sadzenie cebuli w tym samym miejscu nie wcześniej niż po 4 latach. Również w przypadku wciornastka tytoniowca można zapobiegawczo stosować opryski z Karate Zeon 050 SC.
Choroby w uprawie cebuli zwyczajnej
Mączniak rzekomy cebuli to najczęściej występująca i najgroźniejsza choroba cebuli. Optymalne dla niej warunki to duża wilgoć w nocy oraz wysoka temperatura i brak opadów w dzień. Objawia się żółtymi plamami pojawiającymi się na szczypiorze, którzy szybko ulega deformacji, wyginając się ku ziemi i zasychając. Skutek jest taki, że cebula zaczyna wypuszczać całe mnóstwo nowych liści, które nie są w stanie zaschnąć, przez co cebula nie tworzy łusek i nie nadaje się do przechowywania.
By zapobiegać chorobie ważne jest zaprawianie zarówno nasion jak i dymki. Natomiast samą chorobę można zwalczyć, pod warunkiem, że reakcja na jej pojawienie się jest błyskawiczna, preparatami: Polyram 70 WG lub Amistar 250 SC.
Biała zgnilizna cebuli to choroba, której objawy zauważyć można niestety dopiero po wyrwaniu cebuli z ziemi. Objawia się białym, gnijącym nalotem na warzywach. Ten biały nalot grzybni pokrywają czarne kropeczki wielkości ziarenek maku, to zarodki grzyba (sklerocja). Patogen groźny jest dla upraw ozimych cebuli, czyli tych sianych albo sadzonych późną jesienią. Dalego tak ważne jest zaprawianie nasion i dymki preparatami grzybobójczymi, a także systematyczne odchwaszczanie uprawy oraz płodozmian. Zapobiegawczo można również zastosować oprysk Switch 62,5 WG, który również można stosować interwencyjnie.
Alternarioza cebuli jest chorobą gorącego i wilgotnego lata. Gdy grzyb zaatakuje liście cebuli, pojawiają się na nich fioletowo-brązowe plamy pokryte watowym nalotem grzybni. Szczypior szybko zaczyna zamierać. Łuski na cebuli zaczynają pękać i pokrywać się ciemnymi plamami. Niestety i ta cebula nie nadaje się już do przechowywania. I tu ważne jest zaprawianie nasion i dymki a także systematyczne odchwaszczanie uprawy. W przypadku alternariozy można zarówno zapobiegawczo jak i interwencyjnie stosować preparat Acrobat MZ 69WG.
