Własne zioła to dobrodziejstwo, z którego może korzystać każdy, kto tylko ma kawałek ziemi w ogródku. Uprawa ziół nie należy do skomplikowanych, a same rośliny mogą być uprawiane nawet na rabatach kwiatowych, których będą pięknym uzupełnieniem. Dlatego warto je posadzić lub posiać, nawet wtedy, kiedy nie mamy ochoty na „zabawy” z ogródkiem warzywnym, a rabaty mają służyć wyłącznie celom rekreacyjnym i estetycznym.
Zioła - przyprawy i apteczka w jednym
Najpopularniejsze zioła to nie tylko dobry sposób na smakowe urozmaicenie codziennych potraw. Większość z nich ma szerokie właściwości lecznicze, które mogą nas poratować w sytuacjach przeziębienia, stresu czy niestrawności. Spora część ziół ma również właściwości odstraszające owady, dlatego warto je posadzić na przykład w pobliżu miejsc rekreacyjnych, altanek, huśtawek itp.
Wybór ziół do ogrodu jest bardzo szeroki. Które zioła wybrać? Które mają najmniejsze wymagania i najlepsze właściwości nie tylko w kuchni?
Mięta (Mentha spp.)
Mięta jest zdecydowanie ziołową królową ogrodów. Czasami potrafi wprosić się na rabaty zupełnie sama. Najpopularniejsza, dziko żyjąca odmiana mięty to mięta polna (Mentha arvensis). Jest to roślina niemal nieśmiertelna i często jest traktowana jako chwast, bo bardzo szybko się rozprzestrzenia i pozostawiona samej sobie zajmuje wypielęgnowane rabaty i zagony.
Ale mięta to zioło niezastąpione. Zawarty w niej mentol odświeża oddech, ułatwia oddychanie w chorobach górnych dróg oddechowych, działa wspomagająco na trawienie i ma działanie przeciwzapalne. W upalne dni woda z listkami mięty przynosi orzeźwienie, a zimą herbata z odrobiną domowego miętowego syropu rozgrzewa i ułatwia oddychanie.
Czytaj także... Zakładamy ziołowy ogródek
W sprzedaży można znaleźć wiele odmian mięty, od popularnej mięty pieprzowej (Mentha piperita) i mięty zielonej (Mentha spicata), do odmian smakowych, takich jak mięta cytrynowa (Mentha gentilis var. citrata), mięta bananowa (Mentha arvensis 'Banana') czy mięta ananasowa (Mentha rotundifolia variegata). Część z nich (zwłaszcza mięta pieprzowa i zielona) odstraszają owady – komary, muchy i pająki, a mięta Pennyroyal (Mentha pulegium) zniechęca pchły i kleszcze.
Uprawa mięty
Uprawa mięty jest dziecinnie prosta - zwłaszcza podstawowych gatunków, takich jak mięta polna, ogrodowa i pieprzowa. Trzeba ją jedynie przycinać i usuwać jej rozłogi, jeśli chcemy utrzymać ją w ryzach. Zbiór surowca, którym są zarówno liście jak i ziele mięty, odbywa się zwykle w okresie od czerwca do sierpnia, przed kwitnieniem rośliny. Miętę można suszyć, mrozić, konserwować, jak również przetwarzać na syropy, wyciągi i nalewki.
Bazylia (Ocimum basilicum)
Znana i kochana już od starożytności bazylia, często gości na przydomowych grządkach czy kuchennych parapetach. Jest to zioło wszechstronne, które można dodać do zdecydowanej większość potraw, dlatego warto je mieć pod ręką. W cieplejszym klimacie Afryki i Azji bazylia jest uprawiana jako roślina wieloletnia, jednak u nas przemarza zimą, dlatego w gruncie hoduje się ja jako zioło jednoroczne.
Bazylia jest niską krzewiną, osiągającą do 50 cm wysokości, o jajowatych lecz ostro zakończonych liściach, które charakterystycznie pachną – rześko, świeżo i jakby cytrusowo. Najpopularniejszym gatunkiem bazylii jest bazylia pospolita, jednak w uprawie można znaleźć odmiany o czerwonych lub purpurowych liściach. Można również spotkać zróżnicowane wersje zapachowe bazylii, na przykład bazylię cynamonową (Ocimum basilicum cinnamon), której liście przyjemnie pachną cynamonem.
Bazylia jest zazwyczaj surowcem przyprawowym, jednak ma ona wiele właściwości leczniczych. Olejek bazyliowy zawarty w roślinie wpływa pozytywnie na układ pokarmowy, poprawiając trawienie, niwelując wzdęcia i działając rozkurczowo oraz moczopędnie. Ma działanie przeciwzapalne i pobudzające akcję serca. Tonizuje również układ nerwowy, jest naturalnym środkiem antydepresyjnym i uspokajającym. Stosowana zewnętrznie zmniejsza obrzęki i opuchlizny. Z kolei w kuchni bazylia sprawdza się niemal w każdym daniu – od zup, sałatek i dań mięsnych, przez lody, ciasta, a nawet drinki.
Uprawa bazylii
Bazylia lubi słoneczne i osłonięte stanowiska. Źle znosi przesadzanie, dlatego dobrze jest starannie wybrać dla niej miejsce w ogrodzie. Dobrze rośnie w donicach, dlatego warto posadzić ją właśnie w ten sposób, gdyż dzięki przeniesieniu do domu w okresie jesienno zimowym, bazylia może rosnąć przez wiele lat.
Melisa (Melissa officinalis)
Zwana też cytrynowym zielem melisa pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego. To wieloletnia bylina, która dobrze sobie radzi w naszych warunkach, dlatego śmiało może być uprawiana w przydomowym ogródku. Tworzy kępy o średnicy około 50-60 cm, tworząc delikatnie owłosione i rozgałęziające się pędy o wysokości 60-70 cm. Liście melisy są soczyście zielone, ząbkowane na brzegach i jajowate, o świeżym, cytrynowym zapachu. Jest to również roślina miododajna, chętnie odwiedzana przez pszczoły i inne zapylacze.
Czytaj także... Uprawa szczypiorku w doniczce w domu
Melisa jest znaną rośliną leczniczą. Zawarte w jej liściach olejki eteryczne, garbniki, żywice i inne substancje wpływają kojąco na układ nerwowy. Stosowana w stanach nerwicowych i depresji. Ma silne działanie uspokajające. Poprawia trawienie i wzmaga apetyt, a stosowana zewnętrznie, łagodzi urazy, owrzodzenia, obrzęki i świąd spowodowany ukąszeniami owadów. W kuchni melisa jest stosowana jako dodatek do sałatek, deserów i lodów. Dodana do wody ma działanie orzeźwiające i zaspokaja pragnienie.
Uprawa melisy
Melisa lekarska najlepiej radzi sobie na ciepłych i słonecznych stanowiskach, osłoniętych od wiatru. Będzie rosła również w półcieniu oraz na stanowiskach wilgotnych, ale jej liście będą wtedy uboższe w olejki eteryczne. W naszym klimacie melisa nie jest całkowicie mrozoodporna i bezśnieżne ale mroźne zimy mogą spowodować jej przemarznięcie, dlatego jesienią warto obłożyć jej podstawę dobrze rozłożonym kompostem. Ten zabieg zapewni nie tylko ochronę przed zimnem, ale dostarczy roślinie również mikro i makroelementów i zasili ją na cały następny sezon.
Ziele melisy zbiera się dwa razy w ciągu sezonu – pierwszy raz na początku czerwca tuż przed kwitnieniem, a drugi po zakończeniu kwitnienia w okolicy końca sierpnia. Pojedyncze liście można zrywać przez cały sezon.
Majeranek (Origanum majorana)
Majeranek ogrodowy zwany również lebiodką lub mariolką, to popularne zioło ogrodowe, pochodzące z rejonu Morza Śródziemnego, gdzie uprawiany jest jako krzew wieloletni. W naszych warunkach majeranek nie radzi sobie zimą, dlatego w gruncie uprawiany jest jako roślina jednoroczna. Jest szeroko stosowany jako przyprawa do potraw, szczególnie często dodaje się go do dań ciężkostrawnych, mięs (zwłaszcza pieczonych), ziemniaków i zup. Przemysłowo stosowany jest do aromatyzowania octu i herbat, a pozyskiwany z majeranku olejek eteryczny można znaleźć w wielu likierach.
Osiąga do 40 cm wysokości, rośnie w niewielkich kępach. Jego pędy są silnie rozgałęzione i szybko drewnieją u podstawy, a liście są drobne, gęsto rozmieszczone i pokryte gruczołkami. Całą roślinę porastają delikatne włoski, nadające jej szarawe zabarwienie.
Majeranek zawiera substancje o działaniu antyoksydacyjnym. Działa przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, antywirusowo i przeciwgrzybiczo, przez co dobrze sprawdza się w każdym rodzaju infekcji i przeziębienia. Olejek eteryczny z majeranku stosowany w inhalacjach udrażnia nos i zatoki, rozrzedza wydzielinę zalegającą w górnych drogach oddechowych i działa wykrztuśnie. Ma właściwości przeciwbólowe, rozkurczowe i rozgrzewające. Reguluje trawienie, stąd tradycyjnie doprawia się nim ciężkostrawne potrawy, pieczone mięsa, tłuste sosy. Pomaga zwalczyć zgagę, działa osłonowo przy wrzodach żołądka i poprawia pracę jelit. Jest standardowym składnikiem leków stosowanych w schorzeniach wątroby, gdyż ma działanie hepatoprotekcyjne. Stosowany zewnętrznie łagodzi objawy trądzikowe, przyspiesza ziarninowanie i bliznowacenie uszkodzonej skóry, dlatego często jest składnikiem maści i kremów.
Uprawa majeranku
Wysiew nasion można przeprowadzić wiosną do skrzynek lub inspektów, z których rozsadę wysadza się do gruntu w drugiej połowie maja. Dobrze jest następnie zasilić glebę zwapnowanym kompostem. Ponieważ majeranek rośnie dość wolno, należy systematycznie go odchwaszczać, żeby inne rośliny nie zagłuszyły siewek. Zbiór ziela można przeprowadzać dwukrotnie w trakcie sezonu - zaraz po pojawieniu się pąków kwiatowych i następnie przed ponownym kwitnieniem. Żeby jednak roślina zakwitła dwukrotnie, podczas pierwszego zbioru należy ściąć wszystkie pędy na wysokości około 10 cm. Zebrany i wysuszony materiał zielny można przechowywać w szczelnie zamkniętym pojemniki nawet przez okres roku, bez obawy o utratę właściwości.
Rozmaryn (Rosmarinus officinalis)
Chociaż rozmaryn nie jest jednym z najchętniej używanych w kuchni ziół ze względu na swój charakterystyczny smak i aromat, jest jednak ziołem tradycyjnie uprawianym w wiejskich ogrodach przez nasze babcie i prababcie.
Ze względu na swój charakterystyczny, przypominający mikro iglaka pokrój, rozmaryn świetnie sprawdzi się jako ozdoba skalniaków czy jako obwódka rabat. Podobnie jak inne zioła, pochodzące z okolic Morza Śródziemnego, rozmaryn nie zimuje w gruncie, dlatego jeśli chcemy, by był on ziołem wieloletnim, dobrze jest posadzić go w donicy, którą będzie można przenieść do pomieszczenia w na okres jesienno – zimowy. Można również wykopać go z rabaty, bo całkiem dobrze znosi przesadzanie.
W kuchni rozmaryn najczęściej stosowany jest do przyprawiania mięs, zwłaszcza jagnięciny i dziczyzny, dodaje się go do ryb, a czasem także do win i nalewek dla wzmocnienia ich aromatu. Jednak rozmaryn ma szerokie zastosowania lecznicze, głównie za sprawą olejków eterycznych, które zawiera. Obniża on bowiem poziom cukru we krwi, poprawia trawienie i łagodzi bóle żołądka, wspomaga pracę wątroby.
Kwas rozmarynowy pomaga zapobiegać depresji, a zawarte w nim przeciwutleniacze poprawiają funkcje poznawcze mózgu i redukują objawy zaburzeń poznawczych, spowalniając postępowanie stanów dementywnych. Napary z rozmarynu działają moczopędnie i pomagają w rozpuszczaniu kamieni nerkowych. Rozmaryn ma również działanie przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe, stosowany zewnętrznie łagodzi bóle mięśni i stawów, w tym bóle reumatyczne oraz poprawia włośniczkowe krążenie krwi. Dawniej wierzono, że gałązka rozmarynu położona pod poduszką przynosi zdrowy sen, wolny od koszmarów i mar, a zawieszona w progu, chroni dom przed złymi duchami i biedą.
Uprawa rozmarynu
Rozmaryn lubi stanowiska słoneczne i glebę wapienną o zasadowym odczynie. Nie jest kłopotliwy w kwestii podlewania, ponieważ dobrze znosi susze i lepiej rośnie na przesuszonym podłożu. Wysiew nasion do gruntu przeprowadza się zwykle w drugiej połowie kwietnia do połowy maja - wcześniej można wysiać nasiona do rozsadników lub inspektów. Od kwietnia do sierpnia rozmaryn pokrywa się niebieskimi lub różowymi kwiatami, które wabią pszczoły, trzmiele i inne owady zapylające. Zbiór ziela można przeprowadzić w dowolnym momencie, jednak jeśli chcemy zasuszyć surowiec, dobrze jest zebrać go tuż przed kwitnieniem.
W przydomowych ogrodach coraz częściej można zobaczyć ziołowe zagony - chętnie doceniamy nie tylko ich zastosowanie w kuchni, ale zwracamy uwagę także na szerokie właściwości prozdrowotne ziół. Dlatego warto choć niewielką część grządki poświęcić tym roślinom, a wśród ogromnego wyboru gatunków i odmian, zacząć od powyższych, gdyż nie dość, że są proste w uprawie, to każde z nich ma szereg właściwości prozdrowotnych, które można wykorzystywać dla poprawy własnego zdrowia i samopoczucia.
